4 redenen waarom onderzoeksjournalistiek noodzakelijk is - Luc Pauwels

Waarom is onderzoeksjournalistiek zo belangrijk? We vroegen het aan collega Luc Pauwels die deze week bekroond werd met "De pen van Apache". Pauwels maakte ophefmakende reportages over "Dieselgate", waarbij hij vaststelde dat ook in dieselwagens van Opel sjoemelsoftware steekt.
analyse
Analyse

Luc Pauwels is VRT-journalist gespecialiseerd in energie.

“Dat nieuws, dat wordt aan een almaar waanzinniger tempo op ons afgevuurd. Dikwijls is het dan nog van slechte kwaliteit. Van een ondraaglijke lichtheid ook. Met te veel fouten.

En dat in een wereld die almaar ingewikkelder wordt. Ik denk dat ze het er echt om doen: het publiek murw slaan met die vloedgolf aan steekvlamberichten, zodat het de mensen eigenlijk niet meer kan schelen wat nog juist of fout is.”

Daar krijg je het. Van één van je beste vrienden. Scherp. Maar eigenlijk kan ik hem geen ongelijk geven. En uitgerekend een paar uur later vraagt de coördinator van onze opinierubriek je een analysestuk te schrijven: “Waarom onderzoeksjournalistiek meer dan noodzakelijk is”.

Daarom dus.

Wij, de mainstream media, dreigen ten onder te gaan aan de stampede van berichten die sommigen almaar sneller de wereld insturen. Veel mensen zijn het beu: al die geïsoleerde nieuwsfeitjes die hen overspoelen, zonder veel duiding, achtergrond of diepgang.

En met onvermijdelijk wat slordigheidsfoutjes. Omdat het zo snel moet gaan. Vele lezers, kijkers of luisteraars haken af. Of erger: ze lopen figuren achterna die ons onbetrouwbare leugenaars noemen.

Welkom in het post-truth tijdperk, het rijk van de alternative facts. En we zijn gedeeltelijk mee schuldig: we hebben onze job als sluiswachter van de nieuwsstroom verzuimd. Meer en sneller nieuws is al veel te lang het mantra. Niet beter. En omdat een kwaliteitscheck dikwijls te veel tijd kost, lopen we het risico veel te veel door te laten: een oncontroleerbare brei aan informatie en desinformatie is het gevolg.

Tegengif

Investeren in kwaliteitsvolle journalistiek is het beste tegengif tegen deze spijtige ontwikkeling. Dat betekent: kiezen voor journalisten die achtergronden kennen, zaken uitdiepen en precies door die vakkennis de focus ook veel sneller scherp kunnen stellen in de massa aan nieuws die dagelijks op ons afkomt.

Onderzoeksjournalistiek is de discipline bij uitstek waar die vaardigheden kunnen worden ingeslepen. Onderzoeksjournalistiek staat namelijk in zowat al zijn facetten totaal haaks op de mainstream van almaar sneller, sensationeler en meer nieuws. Onderzoeksjournalistiek vraagt eerst en vooral tijd. Omdat het nooit zomaar andere berichten kopieert of herkauwt.

Echt nieuws

Onderzoeksjournalistiek brengt namelijk écht nieuws. In de letterlijke zin van het woord: iets wat “nieuw” is. Iets wat nog niemand anders heeft blootgelegd. Het kiest voor onbetreden paden.

Dat kost natuurlijk meer tijd dan klakkeloos verslagen overnemen. En dat houdt risico’s in: het kan best zijn dat het nieuws waar je naar zit te graven er gewoon niet is. Dat de zoektocht dus niets oplevert. Zonde van de tijd, redeneren veel mediabazen dan. En van het geld. En dus snijden ze de toevoerlijnen naar de onderzoeksjournalistiek af.

Jammer. Want als de zoektocht wel succesvol is, en de onderzoeksjournalist dus echt op iets nieuws stoot, is het effect zoveel groter.

Dan zit je in de cockpit en beginnen anderen je bericht te kopiëren of te herkauwen. En omdat je er zoveel tijd aan hebt besteed, maak je jezelf meester van de tijd, hoe tegenstrijdig dat ook klinkt. Een onderzoeksjournalist die echt diep in dossier graaft, ontdekt in zijn zoektocht altijd of er andere media achter hetzelfde verhaal aanzitten of niet. Meestal is dat dus niet het geval. En kan hij dus gewoon zelf bepalen wanneer hij zijn verhaal lanceert.

Dan beheers jij gewoon de tijd: jij bepaalt het nieuws, het moment dat het gelost wordt. Niet de anderen. Als het om complexe dossiers gaat, staan zelfs andere media die er lucht van krijgen, vaak machteloos. Omdat het hen te veel tijd zal kosten om de angels van het dossier te ontmijnen of om het verhaal rond te krijgen.

Geen fouten

Want dat is een ander bijzonder kenmerk van de onderzoeksjournalistiek: het kan zich gewoon geen slordigheden of blunders veroorloven.

Een onderzoeksjournalist weet verdomd goed dat hij heel wat ellende over zich heen krijgt als hij met loze beschuldigingen of half afgewerkte verhalen komt. Hij moet daardoor veel voorzichtiger en nauwgezetter tewerk gaan dan in het snelle dagjeswerk. Noodgedwongen. Omdat er veel meer op het spel staat. Omdat hij er veel persoonlijker bij betrokken is, ook.

Onderzoeksjournalistiek moet gewoon veel dieper graven, achtergronden, context en omstandigheden onderzoeken, alle aspecten van een verhaal blootleggen, pro’s en con’s afwegen: een onderzoeksjournalist wordt in de loop van zijn onderzoek expert in zijn materie.

Een journalist die een dossier grondig heeft onderzocht, komt veel meer beslagen op het ijs. Hij zal zich door gezagsfiguren in zijn dossier veel minder makkelijk om de tuin laten leiden. Die komen gewoon niet meer weg met verdraaiingen, overdrijvingen of regelrechte leugens. Zoals helaas in de snelle journalistiek veel te vaak wél het geval is.

4 redenen

In die zin vormt goede onderzoeksjournalistiek de ultieme verdedigingslinie tegen aanvallen op de media zelf en tegen de afbraak van de democratie.

1 Het bevat minder fouten (goed voor het herstel van het vertrouwen in, ons, de media).

2 Het is minder gejaagd (weg van de bijna onhoudbare tijdsdruk).

3 Het maakt beleidsmakers en gezagsinstanties voorzichtiger (omdat ze een zeer lastige goed geïnformeerde partij tegenover zich krijgen, die heel vervelende vragen kan stellen).

4 Het brengt per definitie een veel vollediger inkijk in een bepaald probleem en je kan er echt mee scoren, omdat het nieuwe totaal onverwachte verhalen aansnijdt. En dat weet een publiek meestal wel te smaken.

Steekvlam

Het is met andere woorden zijn investering meer dan waard. Het is het ultieme journalistieke wapen tegen de ontsporingen van het post-truth tijdperk en het fake news.

Een slimme redactie weet dus wat haar te doen staat: investeren in onderzoeksjournalistiek. Doet ze dat niet, dan dreigt ze met de anderen mee te verdrinken in de al overbeviste vijver van de steekvlamjournalistiek.

Meest gelezen