Er zijn weer socialisten in Duitsland - Jeroen Reygaert

Jeroen Reygaert is VRT-buitenlandjournalist en Duitslandwatcher.

Het is dan toch gebeurd. De Duitse sociaaldemocraten hebben een volwaardige uitdager gevonden om Angela Merkel het vuur aan de schenen te leggen. Martin Schulz ruilde het zachte pluche van de voorzitterszetel in het Europees Parlement voor de stuurpost van de Duitse sociaaldemocratische ontspoorde trein. Met resultaat: de SPD verkeert plots in euforische stemming.

Twintig procent, historisch laag. Dat was de score die de Duitse sociaaldemocraten - ooit een breed gedragen volkspartij - optekenden vlak na nieuwjaar. De kloof met de christendemocraten was dieper dan ooit: maar liefst 17 procent. Merkel stak er met kop en schouders bovenuit, de Duitse sociaaldemocratie werd net niet letterlijk begraven. De partij inspireerde niet meer.

De kiezers leken negen maanden voor de verkiezingen in steeds groteren getale hun heil te zoeken of bij moeder Merkel, die gretig in de centrumlinkse vijver vist, of bij de AfD, die de bezorgdheden van de burgers wel ernstig schijnt te nemen.

Het was een afspraak: halfweg de huidige periode zouden de sociaaldemocraten in het Europees Parlement de voorzittersstoel overlaten aan iemand van de EVP, de christendemocraten dus, wat betekent dat Martin Schulz op zoek moest naar een nieuwe baan. Het was niet echt van harte, Schulz wou wel graag blijven. Maar toen het steeds duidelijker werd dat dat niet kon, koos hij toch de weg naar de heimat.

De pijn kon snel verzacht worden, omdat in Berlijn plots een mooie job vacant was. Joachim Gauck, de huidige president, had intussen laten weten dat hij geen volgende ambtstermijn meer wou. Na lange onderhandelingen droegen de meerderheidspartijen SPD’er Frank-Walter Steinmeier voor als nieuwe president. Steinmeier was op zijn beurt tot voor kort minister van Buitenlandse Zaken en dus kwam die post vrij.

Die job had Schulz dus sowieso kunnen krijgen. Als oud-voorzitter van het Europees Parlement had hij immers ervaring zat in internationale context en een indrukwekkend adresboekje verzameld. Het zag er dus logischerwijze naar uit dat hij tot ten minste na de verkiezingen met het Duitse petje op, de wereld rond zou reizen. Als minister van Buitenlandse Zaken.

Intussen liep Sigmar Gabriel, de nummer één van de Duitse sociaaldemocraten, zich toch maar warm voor de komende verkiezingen. Geen gemakkelijk opdracht voor Gabriel, die elke vorm van perceptie zwaar tegen heeft.

Hoewel zijn partij in de grote coalitie met de christendemocraten best wel wat binnengehaald heeft – met het minimumloon als paradepaardje – was het toch Angela Merkel die met de pluimen ging lopen.

In het satirische magazine “Heute-show”, een ZDF-monument op vrijdagavond, was Gabriel al jaren een van de meest geliefde spotobjecten. Ook binnen de partij klonk het gemor steeds luider: niemand die geloofde dat de norse Gabriel Merkel een strobreed in de weg zou kunnen leggen.

Eind januari werd de knoop dan doorgehakt met een verrassende uitkomst: Sigmar Gabriel hield de eer aan zichzelf: “ik wil niet de kanselierskandidaat van de SPD worden”. Na Diederik Samson in Nederland en François Hollande in Frankrijk is dit de volgende socialistische leider die na bar slechte peilingen de eer aan zichzelf hield.

De partij schoof de uit Brussel teruggehaalde Martin Schulz naar voren als opvolger, Gabriel zou de ‘interim’ op Buitenlandse Zaken doen.

De partijleden reageerden enthousiast. Het waren diezelfde gewone leden die al in een partijpeiling aangegeven hadden niet veel voor Gabriel te voelen als lijsttrekker. Ze hadden zelf al op Schulz aangedrongen als vervanger. En zo mag de man zonder ervaring op landelijk niveau de nationale arena in.

Schulz' eerste opdracht leek – zoals ook in de rest van Europa – de schade te beperken. Het imagoprobleem waar Gabriel mee kampt, was van de baan. Met Schulz was er een onbeschadigde kandidaat gevonden.

In zijn eerste speech zei Schulz dat hij “kanselier wou worden”. Op zich geen vreemde uitspraak voor een kanselierskandidaat, al was dat met een achterstand van 17 procent op Angela Merkel ook schijnbaar niet de meest realistische uitspraak. Maar het positivisme van Schulz werkte aanstekelijk.

Schulz, de voormalige boekhandelaar, burgemeester van het grensstadje Würselen en man zonder diploma, is sindsdien niet meer weg te branden uit het nieuws. Eindelijk valt er iets te vertellen, hoor je onze Duitse collega’s denken. Eindelijk een beetje spanning.

Zijn boodschap: wat je van een klassieke socialist kan verwachten. “Een kanselier moet zich bezighouden met de dagelijkse zorgen van de gewone man.” “Het is tijd voor meer empathie en meer rechtvaardigheid”. “Rechtvaardigheid zal altijd een thema blijven voor de SPD”.

Terwijl de christendemocraten de voorbije dagen vooral bezig waren met de familieruzie tussen de Beierse CSU en de CDU van Merkel, laat het effect van Schulz’ tour langs de Duitse media zich in de peilingen zien. Exact een maand na het historische dieptepunt van 20% doet de SPD er 10 procent bij. Schulz’ achterstand op Merkel kromp letterlijk met de dag.

De 17%-kloof tussen CDU/CSU enerzijds en de SPD anderzijds is op amper een maand tijd gedicht. Een ongeziene tornado in de Duitse peilingen, waar een verschil van 2% binnen een maand al bijna als een politieke aardverschuiving gezien wordt.

Betekent dit nu plots het einde van kanselier Merkel? Zal ze onttroond worden langs links? De weg naar de verkiezingen op 24 september is nog lang.

Bovendien is Schulz momenteel “the new kid in town”, op een moment dat het voor Merkel moeilijker is om zich te profileren. De eerste slag is alvast voor Schulz, maar “game over” is het voor Merkel nog niet.