Davos, een "Toverberg" voor rijk en ziek - Kristien Bonneure

Kristien Bonneure is VRT-journalist, ze presenteert Bonus op Radio 1.

In Davos, in Zwitserland, verzamelt de internationale elite voor het jaarlijkse World Economic Forum. Zelfs de Chinese president is van de partij. Davos oefent al een paar eeuwen een bijzondere aantrekkingskracht uit op de -al dan niet aan tuberculose lijdende- high society. Het was ook de setting van ‘De Toverberg‘ van Thomas Mann en van de film ‘Youth’ van Paolo Sorrentino.

“In het hartje van de zomer reisde er een eenvoudig jongmens van zijn vaderstad Hamburg naar Davos-Platz in het Graubündense land. Hij was van plan er drie weken te blijven.”

Zo begint de magistrale roman ‘De Toverberg’ van Nobelprijswinnaar Thomas Mann. Hoofdpersonage Hans Castorp bezoekt zijn neef in een kuuroord voor longpatiënten, en o, wat vermeide auteur Mann zich in de beschrijvingen van dat berghospitaal en de internationale mensentuin die daar de gezonde lucht en elkaars gezelschap op kwam zoeken.

Van de liberaal Settembrini tot de marxistische jezuïet Naphta, van de Nederlander Peeperkorn over madame Chauchat uit Dagestan tot de Goede Russen- en de Slechte Russentafel. Er werd gedineerd, gediscussieerd en gewandeld, er waren spiritistische seances en met pijnlijke precisie noteerden doktoren en verpleegsters de gezondheidsparameters van hun patiënten in een logboek. Want de meeste hotelgasten waren wel degelijk doodziek.

Thomas Mann kende het goed. Zijn vrouw Katia leed aan tuberculose en kuurde langdurig in het Waldhotel in Davos. Ze was er een van de eerste patiënten in 1912.

Mann bezocht haar en gebruikte ook hun uitgebreide correspondentie als basis voor 'De Toverberg'. Het Waldhotel bestaat nog altijd; er loopt een Thomas Mannwandelpad naar een naburig etablissement. Citaat uit de Toverberg:

“Het allerhoogst ligt sanatorium Schatzalp, daar achter, je kunt het niet zien. ’s Winters moeten die hun lijken per bobslee omlaag transporteren, want de wegen zijn dan onbegaanbaar.”

Ook Schatzalp is er nog; de tijd is blijven stilstaan op de art-decoterrassen en in de belle-époque-eetzaal. Recent werd daar de melancholische film 'Youth' met de krasse knarren Harvey Keitel en Michael Caine gedraaid, met als thema het vlietende leven.

Er bestaan prangende zwart-witfoto’s van dik ingeduffelde teringlijders die op een zonnig terras van de Alpenlucht genieten, bedolven onder dekens. Een ‘Liegekur’ was deel van hun strikte dagelijkse routine.

“Dus jullie liggen bij nacht en ontij op het balkon?”, is een van de eerste vragen van Castorp.

Het dieet bestond uit veel rood vlees en melk.

Tuberculose, zo schrijft Susan Sontag in ‘Illness as metaphor’, was een symbolische ziekte voor de 19de- en begin-20ste-eeuwer, “het was onbeleefd om met smaak te eten en glamoureus om er ziekelijk uit te zien”.

Modieus of niet, tbc richtte wel een ravage aan, ook onder kunstenaars en schrijvers. Kafka, Van Ostaijen, Orwell, … googel eens op ‘writers and tbc’. Je wordt daar stil van.

Berglucht is goed voor zieke longen. Al sinds 1897 is er een Nederlands Astma Centrum in Davos, en het bestaat nog altijd, 1700 meter boven de zeespiegel, zonder fijn stof, smog of pollen. Hoewel de ziekteverzekeraars het stilaan te duur vinden.

Uitbehandelde astmapatiënten die nu willen kuren, moeten strootje trekken: de enen kunnen terecht in Davos, de anderen in … Hilversum. Het was trouwens een Nederlandse zakenman, Holsboer, die eind 19de eeuw meerdere kuuroorden uit de grond stampte in Davos en zelfs een smalspoorlijntje aanlegde om er te geraken. De sanatoria bleven op volle toeren draaien en trokken een internationaal publiek tot net na de Tweede Wereldoorlog.

Toen werd streptomycine ontdekt, als antibioticum voor de mycobacterium tuberculosis en dat veegde alle alternatieve therapieën voor tbc van de kaart.

Maar wie goed in de slappe was zat, bleef naar de Zwitserse Alpen komen, voor de rust en de dennengeur, en om te skiën in de “weidse vergezichten op de fantasmagorisch torenende spitsen, toppen en kammen van het hooggebergte”, zoals Mann jubelend schreef. In de jaren dertig en veertig vonden overigens ook nazi’s hun weg naar Davos, in het neutrale Zwitserland.

Dezer dagen hokken 3000 eenentwintigste-eeuwse hotemetoten samen in de sneeuw van Davos. The rich, famous, smart and royal. De Chinese president en de Vlaamse minister-president. Maurice Lippens niet. In "De Morgen" vond hij Davos iets voor flierefluiters. Maar de meeste aspirant-bobo’s zouden een arm en een been geven om erbij te zijn.

Wat ik me afvraag: zou er één van die 3000 dikke legumen eens 'De Toverberg' ter hand nemen?

En lezen tot het eind, als Hans Castorp niet na drie weken, maar na zeven jaren (!) weer van de berg afkomt en per trein recht de Eerste Wereldoorlog inrijdt?

Een front dat Thomas Mann schildert als een apocalyptisch doek van Jeroen Bosch. Dat zou nogal wat zijn, die 3000 netwerkers die vanuit hun luxueuze sneeuwbol en hun dieet van rood vlees en melk de wereld in skiën. De echte wereld waarin tbc trager afneemt dan gepland.

Tegen 2030 wil de VN de ziekte nagenoeg de wereld uit, maar er blijven hardnekkige haarden bestaan, in India, Pakistan, Indonesië, Nigeria, Zuid-Afrika…

Anno 2017 is tbc een armeluizenziekte. Bovendien zijn sommige gevallen resistent tegen medicijnen. In de armste landen moet het geld om zieken te behandelen nog altijd van buitenlandse donoren komen. En onderzoek naar vaccins en remedies blijft ernstig ondergefinancierd.

Komaan, Davospelgrims, ga eens rond met de hoed daarboven.