Is Verhofstadt morgen voorzitter van Europees parlement? - Rob Heirbaut
Rob Heirbaut en Hendrik Vos schrijven om de twee weken beurtelings een analyse respectievelijk opinietekst over Europese politiek. Heirbaut is VRT-journalist, gespecialiseerd in de EU. Vos is hoogleraar aan de Universiteit Gent, waar hij directeur is van het Centrum voor EU-studies.
Morgen kiezen de leden van het Europees Parlement een nieuwe voorzitter. Er zijn zeven parlementsleden kandidaat om het voorzitterschap over te nemen van de Duitse sociaaldemocraat Martin Schulz, die de voorbije vijf jaar de job uitoefende.
De strijd is onvoorspelbaar: er zijn geen voorakkoorden gemaakt tussen de politieke fracties. Doordat de stemming geheim is, is het zelfs niet zeker dat kandidaat-voorzitters gesteund worden door alle leden van hun eigen fractie.
De onvoorspelbare strijd om het voorzitterschap is misschien een voorbode van nog meer onvoorspelbaarheid de komende jaren in het Europees Parlement.
Twee Belgen
Bij de zeven kandidaten zijn er twee Belgen: Guy Verhofstadt (Open VLD) , kandidaat voor de liberale ALDE-fractie, en Helga Stevens (N-VA), kandidaat voor de conservatieve ECR-fractie.
Zeggen de namen Pat Cox, Josep Borrell Fontenelles, Hans-Gert Pöttering of Jerzy Buzek u iets? De kans is klein: het zijn de namen van enkele voorgangers van Martin Schulz. De kans dat u Martin Schulz kent, is mogelijk iets groter.
De voorgangers van Schulz beperkten zich doorgaans tot hun rol: debatten leiden in het parlement, het parlement vertegenwoordigen in contacten met de buitenwereld, enzovoort. In wezen niet zo verschillend van wat een voorzitter van de Kamer of het Vlaams Parlement doet. Beter betaald, dat wel.
Schulz slaagde er echter in om de rol van neutrale voorzitter die het parlement in al zijn verscheidenheid vertegenwoordigt een andere invulling te geven. Voordien was Schulz jarenlang fractieleider geweest van de sociaaldemocraten in het Europees Parlement, na de christendemocratische EVP de tweede fractie.
Hij deed in 2014 een gooi naar het voorzitterschap van de Europese Commissie, maar dat mislukte. Als troostprijs kon hij voorzitter van het Europees Parlement blijven.
Ook als parlementsvoorzitter bleef hij de echte baas bij de sociaaldemocratische fractie. Hij zorgde ervoor dat die in het gareel liep, waardoor de zogenaamde “grote coalitie” tussen EVP en S&D niet in gevaar kwam.
Pro-Europees
De twee grootste partijen in het Europees Parlement vormden de ruggengraat van de pro-Europese meerderheid die in 2014 de benoeming van Jean-Claude Juncker afdwong tot voorzitter van de Europese Commissie.
De twee partijen steunden ook doorgaans de wetsvoorstellen van de Europese Commissie. Schulz kon (en kan) het ook erg goed vinden met Jean-Claude Juncker, die op Schulz kon rekenen als hij steun nodig had van het Europees Parlement.
Schulz profileerde zich ook meer en meer als de stem van de pro-Europese meerderheid in publieke debatten rond de eurocrisis en de vluchtelingenkwestie. Dit werd hem niet in dank afgenomen door eurokritische en anti-europese partijen in het parlement, die vonden dat hij niet namens het hele parlement sprak op die manier.
Terug naar Duitsland
In 2014 kwamen de EVP en de S&D overeen dat Schulz in 2017 vervangen zou worden door een christendemocraat. Ze ondertekenden hierover een geheim akkoord. Een paar dagen later zou ook liberaal fractieleider Guy Verhofstadt dat akkoord ondertekenen.
Hoe dichter 2017 kwam, hoe sterker de geruchten aangroeiden dat Schulz liefst voorzitter zou blijven. De EVP wou echter niet terugkomen op het akkoord. Uiteindelijk koos Schulz ervoor om dan maar de Europese politiek te verlaten, en zich aan een carrière in de Duitse politiek te wagen.
In Duitsland is Schulz een bekend gezicht, en een van de boegbeelden van zijn partij SPD. In september zijn er verkiezingen in Duitsland. En binnenkort moet de huidige minister van Buitenlandse zaken, Walter Steinmeier, vervangen worden, omdat Steinmeier naar alle waarschijnlijkheid Duits president wordt. In de Duitse pers werd al gespeculeerd dat Schulz de nieuwe buitenlandminister gaat worden.
Onverwachte kandidaten
Met het vertrek van Schulz, lijken veel sociaaldemocraten plots vrijer te kunnen ademen. Plots begint de S&D-fractie zich linkser te profileren. Fractieleider Gianni Pittella kondigde aan dat de grote coalitie dood was, dat zijn fractie een linksere koers zou gaan varen tegen het Europese besparingsmantra, en dat hij kandidaat-parlementsvoorzitter was.
Wat later gooide ook Guy Verhofstadt zich in de race. Nochtans was hij niet lang ervoor nog tot “brexit-onderhandelaar” aangeduid door de fractieleiders.
Stank voor dank, vonden ze bij de EVP. De kandidatuur van Pittella en Verhofstadt zorgde bij hen voor grote frustratie: ze verspreidden het geheime akkoord via Twitter, en beschuldigden Verhofstadt en Pittella van woordbreuk.
Voor de EVP kan en zal niemand anders dan hun kandidaat, Antonio Tajani, parlementsvoorzitter worden. Ze beschuldigen Pittella en Verhofstadt er ook van dat ze vissen naar stemmen van “anti-Europese” partijen. Pittella zou proberen om de steun te krijgen van de extreemlinkse GUE-fractie (met o.a. de parlementsleden van Syriza en Podemos).
En Verhofstadt stond met de billen bloot toen bekend werd dat hij geprobeerd had de parlementsleden van de Italiaanse Vijfsterrenbeweging in zijn fractie te loodsen.
Verhofstadt gooide er wellicht zijn eigen ruiten mee in, zijn eigen fractie floot hem terug. Benieuwd of Verhofstadt nog kan rekenen op alle stemmen van zijn fractie volgende dinsdag. Voor Helga Stevens van N-VA getuigt het geheime akkoord van de “achterkamertjespolitiek” waar zij een eind aan wil maken. Alsof de benoeming van Siegfried Bracke of Jan Peumans tot voorzitter van hun assemblee in alle openbaarheid geregeld werd.
Verrassingen?
Tajani, Pittella en Verhofstadt zijn de grootste kanshebbers om te winnen. Maar alle drie moeten ze steun zoeken buiten hun eigen fractie. Indien er na drie stemrondes nog altijd niemand een meerderheid van de uitgebrachte stemmen heeft, gaat het in de vierde stemronde tussen de twee kandidaten die de meeste stemmen haalden in de derde stemronde.
Verrassingen zijn mogelijk. Kandidaten kunnen zich terugtrekken, partijen kunnen nieuwe kandidaten naar voor schuiven voor elke stemronde. En partijen kunnen deals sluiten met elkaar: als jullie ons dit en dat beloven, steunen wij jullie kandidaat. Nog interessant om in de gaten te houden: hoe zullen “extremen” zoals Nigel Farage in het parlement stemmen?
Terug een "grote coalitie"?
Mathematisch heeft EVP-kandidaat Tajani de grootste kans om te winnen. Wellicht moet hij het in de laatste ronde opnemen tegen Pittella van S&D. Misschien komt de dood verklaarde grote coalitie zo weer tot leven, ergens in de loop van dinsdag.
Als dat niet gebeurt, zal de EVP steun moeten gaan zoeken bij andere partijen, die dan weer hun prijs kunnen opdrijven. Als de sociaaldemocraten voet bij stuk houden, en zich linkser gaan opstellen dan vroeger, wordt het de komende jaren ook moeilijker om met een stabiele meerderheid te werken in het parlement.
Op zich is dat in het Europees parlement altijd zo geweest: de “grote coalitie” is eerder een uitzondering geweest. En in het verleden slaagde het parlement er meestal in om compromissen te vinden, soms met wisselende meerderheden.
Achter de schermen worden pogingen gedaan om een alternatieve coalitie, zonder EVP, te vormen. Echt stabiel lijkt zo’n coalitie van sociaaldemocraten, liberalen, groenen en misschien nog anderen niet. Om over interne verdeeldheid over economische kwesties nog maar te zwijgen.
Verschuivende machtsevenwichten
De strijd om het voorzitterschap is natuurlijk een vorm van Europese politique politicienne. Er zijn persoonlijke ambities mee gemoeid, maar het illustreert ook de schuivende machtsevenwichten.
De EVP heeft minder regeringsleiders in haar rangen dan vroeger, de liberalen hebben er een paar bijgekregen en spelen dat argument ook uit. De sociaaldemocraten zoeken een nieuw elan, nu ze het in verschillende landen slecht doen en concurrentie krijgen op links.
Dat de rol van het Europees Parlement als medewetgever de voorbije jaren belangrijker geworden is, maakt de post van parlementsvoorzitter ook interessanter. Het Europees Parlement zal zijn rol proberen te spelen in de brexit-onderhandelingen, want het moet een deal tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk goed- of afkeuren.
En als de 27 overblijvende EU-landen stappen zouden willen zetten om hun samenwerking te veranderen, dan is daarvoor een verdragswijziging nodig. Ook daarvoor is de steun van het Europees Parlement onontbeerlijk, en is de rol van de parlementsvoorzitter belangrijk.