Kan het TPP-vrijhandelsakkoord in Stille Oceaan zonder de VS? - Jos De Greef

Jos De Greef is journalist bij het VRT Nieuws en volgt vooral het buitenlands en economisch nieuws. Hij heeft een grote interesse voor het Midden- en het Verre Oosten.

Het Trans Pacific Partnership (TPP) werd in februari vorig jaar ondertekend door twaalf landen. Naast de VS waren dat Japan, Australië, Nieuw-Zeeland, Canada, Chili, Peru, Mexico, Maleisië, Singapore, Vietnam en het kleine oliesultanaat Brunei. Ook Thailand, Zuid-Korea en Indonesië zouden plannen hebben om zich daarbij aan te sluiten.

Met het plan wou VS-president Barack Obama een strategische ring inzake handel sluiten rond de Stille Oceaan. Het was voor de VS het tweede grote vrijhandelspact na NAFTA met Canada en Mexico.

De TPP zou een eenheidsmarkt worden met 800 miljoen inwoners en zou 40% van de wereldeconomie omvatten. Grote afwezige in het TPP is China en veel analisten beschouwden het vrijhandelspact dan ook als een zet van de VS om zijn invloed in de Stille Oceaan en het Verre Oosten te vergroten tegenover China.

Volgens Donald Trump is het pact echter slecht voor Amerika en zou het banen in de VS kosten. Trump is overigens ook al voorstander voor een heronderhandelen van de NAFTA en dat past in de  protectionistische retoriek waarmee hij verrassend verkozen werd.

Nu was het TPP opgebouwd rond de economieën van de twee sterkste partners, de VS en Japan. Niet toevallig zijn dat ook op politiek en militair vlak stevige bondgenoten in de Stille Oceaan en het Verre Oosten. Het TPP is dus veel meer dan een economisch blok.

Nu de nieuwe VS-president Trump zijn kiesbelofte houdt door het TPP te boycotten, neemt dat inderdaad een gevoelige hap uit het pact, dat volgens de Japanse premier Shinzo Abe dan "meaningless" of "betekenisloos" zou zijn. Zo hoopte Vietnam om goedkoop textiel uit te voeren naar de VS, maar dat valt dus weg. 

Toch houdt niets de elf overblijvende TPP-landen tegen om ook zonder het Amerika van Trump het verdrag te ratificeren. Het vrijhandelspact wordt dus meteen wel een pak kleiner en de machtsverhoudingen zullen wel totaal anders worden.

Toch schept het ook mogelijkheden. Zo ligt Japan op de loer om de scharnier van het TPP te worden en ook regionale grootmacht Australië zou fors aan invloed winnen. Beide landen onderhouden goede relaties met elkaar en zouden de nieuwe as kunnen vormen.

De Japanse premier Shinzo Abe (foto in tekst) heeft onlangs nog een reis doorheen de regio gemaakt en samen met Japanse zakenlui strooide hij gul met investeringen in onder meer de Filipijnen, Indonesië en Vietnam, gekoppeld aan nauwere militaire samenwerking. De nationalistische Abe ziet wellicht de kans de Japanse invloed in Zuidoost-Azië te vergroten en speelt zo in de oude ambitie van Tokio in de jaren 30 en 40, die toen werd gedwarsboomd door de Verenigde Staten.

Het is ook niet uitgesloten dat andere landen en zelfs de opkomende grootmacht India zijn treintje zou vastkoppelen aan het TPP, want ook Delhi heeft steeds meer interesse voor het opkomende Oost-Azië.

De grote begunstigde van het "foert" van Trump lijkt op het eerste zicht China te zijn, dat ene grote land uit de regio dat duidelijk niet welkom was in het TPP.  China wil eigen en ietwat minder ambitieuze handelsakkoorden in Oost-Azië uitwerken. Volgens gewezen EU-commissaris voor Handel Karel De Gucht heeft Trump dan ook een geopolitieke blunder van formaat gemaakt door het TPP af te wijzen en lijkt hij de rode loper uit te rollen voor China.

Peking heeft het voorbije jaar de relaties gevoelig verbeterd met de nieuwe Filipijnse president Rodrigo Duterte die een erg anti-Amerikaanse retoriek voert en met de militaire junta in Thailand. Die laatste was geërgerd door de kritiek van de regering-Obama op de staatsgreep in Thailand. De Filipijnen en Thailand zijn twee traditionele bondgenoten in de regio, die de VS beter niet verliest.

Anderzijds lijkt de VS ook onder Trump de strategische shift van Barack Obama vanuit Europa en het Midden-Oosten naar het Verre Oosten te willen voortzetten, vooral dan op militair vlak, tenminste als je de uitspraken van de nieuwe VS-minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson over de Zuid-Chinese Zee en Taiwan bekijkt.

Toch gaan militaire allianties zoals de NAVO en andere vaak ook samen met economische banden zoals het Marshallplan indertijd en de nauwe relaties tussen de VS en Japan en Zuid-Korea. Hoe dan ook lijkt het Verre Oosten zonder de VS in het TPP een stuk onvoorspelbaarder en dus mogelijk ook gevaarlijker, zeker wat de spanningen tussen Amerika en China betreft.

Nu blijven de Aziatische landen ook niet wachten op Amerikaanse initiatieven. Zo voeren die onderling al enkele jaren gesprekken over een -zij het minder ambitieus- vrijhandelspact in de regio: het Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP).

Het initiatief gaat uit van de ASEAN, de regionale organisatie die tien landen groepeert in Zuidoost-Azië (Singapore, Maleisië, Indonesië, de Filipijnen, Brunei, Thailand, Myanmar, Cambodja, Laos en Vietnam).

Die landen praten over een vrijhandelszone met Japan, China, Zuid-Korea, India, Australië en  Nieuw-Zeeland. Anders dan de TPP zijn daar niet de VS noch andere landen uit Amerika bij. Of hoe de Aziaten en Oceaniërs zelf hun boontjes denken te kunnen doppen.