Politiek is wiskunde: 2017 lijkt op 2016 – Ivan De Vadder

Ivan De Vadder is Wetstraatwatcher voor VRT Nieuws. Hij maakt en presenteert ook de programma's "De afspraak op vrijdag" en "De coulissen van de Wetstraat".

Het politieke jaar 2017 was nog niet goed begonnen, of het kende al een merkwaardig moment. In een reeks eindejaarsinterviews met de site Newsmonkey.be verzekeren de partijvoorzitters van de meerderheid ons dat de regering niet zou vallen. Valt de regering in 2017? "Neen", antwoordt Open VLD-voorzitter Gwendolyn Rutten. "Ik denk niet dat de val van de regering nakende is. Ik heb dat nooit geloofd", zegt N-VA-voorzitter Bart De Wever. "Neen. Die valt niet in 2017", antwoordt CD&V-voorzitter Wouter Beke.

Het zou pas écht nieuws zijn geweest, mochten de voorzitters van de meerderheid de val van de regering wel hebben aangekondigd, maar het blijft opvallend dat het opnieuw de partijvoorzitters zijn die zich garant moeten stellen voor het voortbestaan van deze regering.

Het zijn dezelfde partijvoorzitters die in 2014 onderhandeld hebben over de vorming van deze regering, met een sociaaleconomisch project voor ogen. In de interviews benadrukken de drie Vlaamse voorzitters dan ook die sociaaleconomische verwezenlijkingen. "Vandaag is de werkloosheid lager dan in 2013, er zijn de voorbije tijd 200.000 jobs gecreëerd", zegt Wouter Beke. "We hebben een lastenverlaging gedaan, een loonkostenverlaging. Wat we netto aan mensen geven, dat wordt de komende jaren meer en meer", zo klinkt het bij Rutten, en Bart De Wever herhaalt dat de sanering van de openbare financiën het sluitstuk moet vormen: "Als we daar geloofwaardige vorderingen kunnen maken om het tekort weer een stuk af te bouwen, dan denk ik dat je in 2017 met een goed palmares zit inzake jobcreatie, inzake overheidsbeslag, inzake koopkracht, inzake dalen lasten op arbeid."

De conclusie van Bart De Wever dat die sociaaleconomische verwezenlijkingen van de regering-Michel gezien mogen worden, is terecht: "Dan moet je als ploeg niet ongerust zijn en kan je optimist zijn over het oordeel van de kiezer."

Spijtig genoeg zijn het dezelfde partijvoorzitters die vanop de zijlijn elkaar voortdurend in de haren blijven vliegen. Vooral CD&V-voorzitter Wouter Beke laat daarover zijn ergernis blijken: "Ja, zeker over de manier waarop sommigen naar de rechterlijke macht kijken en de rechtstaat in vraag stellen. Of de kerststal als symbool nemen om een stuk politieke campagne te voeren." Maar evengoed zet de CD&V heel geregeld de aanval in op het beleid van N-VA-minister van Financiën Johan Van Overtveldt. En dat vindt N-VA-voorzitter De Wever dan weer niet leuk: "Ze willen bepaalde verworvenheden eerder afschermen, willen aan de inkomstenzijde zoeken, symbolisch nieuwe belastingen invoeren."

Diezelfde partijvoorzitters die over het regeerakkoord hebben onderhandeld en die de verwezenlijkingen ervan bewieroken, bekvechten voortdurend over andere dossiers. Er is een verklaring voor: de pijnpunten bij die onderlinge conflicten staan niet in het regeerakkoord en zijn dus ook nooit besproken bij de regeringsonderhandelingen. Het geeft de partijen "de vrijheid" om hun mening te ventileren, maar het zorgt voor een permanente spanning in de coalitie.

Zo staan de recente probleemdossiers als de verlaging van de vennootschapsbelasting (een eis van de N-VA) én de (door de CD&V) eraan gekoppelde meerwaardebelasting niet in het regeerakkoord. En het moet gezegd: de N-VA doet er alles aan om de verlaging van de vennootschapsbelasting aanvaard te krijgen zonder dat er meerwaardebelasting wordt ingevoerd. Opnieuw is het Wouter Beke die zich eraan ergert, opnieuw in het interview met Newsmonkey.be: "Weken hebben we onderhandeld over het regeerakkoord. Als er dan extra dossiers aan worden toegevoegd, zoals de vennootschapsbelasting, dan weet je dat er ook ruimte wordt gecreëerd om andere dossiers bespreekbaar te maken. Dat is nu eenmaal een elementaire politieke logica, die iedereen op voorhand kan weten. Dat zijn de spelregels die sinds jaar en dag gelden." En wanneer de N-VA nota bene op de dag van een CD&V-congres die meerwaardebelasting nog eens onderuit haalt, reageert Beke als door een wesp gestoken: "Ik vond wel dat een politieke logica die normaal in de Wetstraat wordt gehanteerd doorbroken is. Namelijk op het ogenblik dat het iemand z’n congres is, dan ga je daar niet voorstaan. In verkiezingstijden is dat iets anders. Maar in normale omstandigheden doe je dat niet."

De sociaaleconomische hervormingen binden "de regeringspartijen eerder dan ze te scheiden". Premier Michel redt in het najaar van 2016 zijn regering door de meerderheidspartijen te wijzen op het regeerakkoord en de verwezenlijkingen ervan. Maar die partijen mogen dan de verwezenlijkingen van het regeerakkoord bewieroken in interviews; het zijn net de dossiers die niet in dat regeerakkoord staan die hen elke keer doen bekvechten op leven en dood. Wat de partijen scheidt, is belangrijker geworden, dan wat ze bindt.

Waarom stellen de partijen van de meerderheid zich niet tevreden met de realisaties van het regeerakkoord? Waarom moet er telkens buiten de lijntjes van dat regeerakkoord gekleurd worden? En waarom zal dit bekvechten wellicht niet stoppen in 2017?

Het antwoord is heel eenvoudig: de electorale wingewesten voor de partijen liggen niet in de verwezenlijkingen van dat regeerakkoord. Die verwezenlijkingen worden beschouwd als het resultaat van goed bestuur. Maar de kiezers liggen verder vooral wakker van hun veiligheid en hun toekomst. De grote toestroom van asielzoekers in 2015 heeft de samenleving in een nieuwe breuklijn opgedeeld. Aan de ene kant staan Angela Merkel en haar supporters; aan de andere kant staan Bart De Wever en zijn supporters, die vinden dat het beleid van Merkel gefaald heeft. De vele aanslagen in 2016 maken de opdeling nog scherper. En de overwinningen van de voorstanders van de brexit in Groot-Brittannië én Trump in de Verenigde Staten zetten de zaken op scherp.

Verkiezingen in Vlaanderen zijn bij ons nog een jaar ver, maar in de ons omringende landen zijn er wel verkiezingen in 2017. En de inzet is elke keer duidelijk.

Blijft Angela Merkel kanselier in Duitsland of zorgt de opmars van de extreemrechtse AfD voor een nieuw politiek tijdperk? Wie wint de verkiezingen in Frankrijk: de extreemrechtse Marine Le Pen of conservatieve François Fillon? En wie houdt de extreemrechtse populist Wilders in Nederland van de overwinning? Het is een illusie om te denken dat die zullen plaatsvinden zonder invloed te hebben in ons land.

En dus wordt er campagne gevoerd terwijl er wordt bestuurd. En niet met de verwezenlijkingen van dat bestuur. Wel met de standpunten over asiel en migratie, over veiligheid, en met de ideeën over "fiscale rechtvaardigheid" of met het idee van het verlagen van de vennootschapsbelasting.

Regeren betekende vroeger vooruitkijken, tegenwoordig wordt dat vooruitkijken ingevuld als campagne voeren. En 2017 zal daar geen verandering in brengen.

Bij dat campagne voeren wordt er in de eerste plaats nog altijd geteld. Aan politiek doen is in de eerste plaats nog altijd wiskunde. Daarom gaat dan meer dan de helft van het interview met Bart De Wever op Newsmonkey.be over de PVDA, die hij "het klein gevaarlijk afval in Vlaanderen" noemt. Hij daagt de voorzitters van SP.A en Groen ook uit om zich uit te spreken over de PVDA: "Ik zou dus wel eens willen weten, meneer Crombez, mevrouw Almaci; vinden ze dat dan oké? Blijkbaar wel: ze zwijgen als vermoord."

Bart De Wever is de man die zeer goed begrijpt wat het effect is van het uitsluiten van een partij. Door het cordon sanitaire is Vlaams Blok en later Vlaams Belang jarenlang uitgesloten geweest van elke deelname aan het bestuur. Het betekende in de praktijk dat het speelveld om bijvoorbeeld een regering te vormen verkleind werd. Op het hoogtepunt van de partij, toen Vlaams Belang 25% haalde bij de Vlaamse verkiezingen, moesten de partijen die een Vlaamse regering wilden vormen maar rekening houden met 75% van het speelveld.

Om als rechtse partij (naast die onbruikbare 25%) aan de bak te komen, moest Bart De Wever het speelveld opnieuw vergroten. Hij had daarvoor twee opties: het cordon sanitaire doorbreken en een coalitie aangaan met Vlaams Belang óf Vlaams Belang kleiner laten worden door de kiezers (én ook de mandatarissen) van die partij over te nemen. De Wever heeft gekozen voor die tweede optie, en heeft Vlaams Belang teruggebracht tot een partij van iets dan 5% bij de vorige verkiezingen.

Met het oog op de volgende verkiezingen herinnert De Wever zich wat hem destijds is overkomen. Hij probeert het speelveld opnieuw te verkleinen, maar nu aan de linkerzijde. De Wever daagt de SP.A en Groen uit om niet met de PVDA in zee te gaan (omdat de partij niet democratisch zou zijn), waardoor de linkse partijen een deel van hun speelveld kwijtraken. Trouwens, door de opmars van Vlaams Belang – in de peilingen intussen al weer 12% waard - zou het speelveld zowel aan linker- als aan de rechterzijde verkleind kunnen worden, en dan domineert een partij van om en bij de 30% -zoals de N-VA-nog meer.

Campagne voeren is tegenwoordig blijkbaar regeren.