Een dictator wegstemmen met knikkers? - Katrien Vanderschoot

Katrien Vanderschoot is VRT-journalist en gespecialiseerd in buitenlandse verslaggeving, vooral over het Afrikaanse continent.

Het licht is uit in Gambia. Het licht is eigenlijk al jaren uit, maar ook op de verkiezingsdag gisteren was het smalle land een gitzwart gat. Het internet en alle telefoonverkeer is afgesneden, om veiligheidsredenen en om de stembusgang in kalmte te laten doorgaan, heet het officieel.

Ook van waarnemers zullen we niet te weten komen of de verkiezingen eerlijk verlopen, want op een handvol afgevaardigden van de Afrikaanse Unie na, is niemand aanwezig om het te controleren.

De kiezers – 890.000 van de 2 miljoen inwoners – moeten een knikker in de hals van een van de drie gekleurde vaten deponeren, een voor elk van de drie kandidaten.

Voor huidig president Yahya Jammeh zou dit normaal gezien kinderspel moeten zijn. Hij heeft er al vier ambtstermijnen opzitten, sinds hij 22 jaar geleden een staatsgreep pleegde op de eerste en enige andere president Dawda Jawara.

Maar nu krijgt Jammeh serieuze tegenwind van de kandidaat van de oppositie, de makelaar Adama Barrow. De derde kandidaat, Mamma Kandeh is een afvallige van de regeringspartij.

Gambia komt alleen in de pers als seksparadijs voor blanke vrouwen, en als herkomstland van zowat 8000 vooral jonge vluchtelingen die vorig jaar de oversteek maakten naar Italië.

Duizenden anderen zijn hen voorgegaan of zitten in de buurlanden. Een van hen is de jonge rapper Ali “Killa Ace” Cham. Vorig jaar schreeuwde hij zijn wanhoop over de toestand in zijn land uit in een strijdlied:

 "People suffer, things get tougher, days get rougher and rougher…”

Het is een aanklacht tegen repressie, corruptie en armoede. Enkele dagen later kwamen er al doodsbedreigingen en moest hij met zijn familie vluchten. Zijn lied is nog steeds een grote hit op de sociale media.

Niet alleen Ali Cham klaagt de wantoestand in zijn land aan. Mensenrechtenorganisaties spreken al jaren over de gewelddadige repressie van de strenge moslimpresident die, als het van Allah afhangt, “nog een miljard jaar“ wil regeren.

Vooral sinds de jaren 2000 begon de situatie uit de hand te lopen. Jammeh, die aanvankelijk nog wat krediet kreeg om zijn sociale projecten, kreeg bizarre autoritaire trekjes. Door handoplegging en kruidenmengsels “genas” hij mensen van AIDS.

In 2008 kondigde hij aan dat hij alle homoseksuelen zou laten onthoofden, ze zijn “erger dan de ergste natuurrampen”. Vier jaar later stelde hij de uitvoering van de doodstraf opnieuw in en liet meteen 9 gevangenen executeren uit de beruchte gevangenis Mile 2.

Twee jaar geleden werd de toegang tot deze gevangenis ontzegd aan de Speciale VN-mensenrechtenrapporteur. Die maakte in een rapport brandhout van het mensenrechtenbeleid van Jammeh, hij had het over een klimaat van angst, waarin de staat met geweld opposanten, pers en homoseksuelen vervolgt , en genitale verminking wordt toegelaten. “Mensenrechten beschermen is veelal een illusie”, besloot hij.

Het is dan ook geen wonder dat de Europese Unie zijn steun aan Gambia heeft teruggeschroefd en, andersom, dat Gambia vorige maand uit het Internationaal Strafhof stapte.

Maar elke dictator zou moeten beseffen dat we in 2016 leven. De rapper die zijn songs ventileert via Dakar, de jongerenbewegingen elders in Afrika, én, recent nog, de veroordeling in Senegal van de Tsjadische dictator Habré… het heeft alvast een deel van de bevolking in Gambia over zijn angst heen gezet.

In april en mei was er voor het eerst straatprotest voor electorale en politieke hervormingen. Jammeh sloeg de betogingen neer en sloot nog snel de belangrijkste oppositiefiguren op.

Maar de stop was uit de fles. De kiescampagne verliep – voor zover we dat kunnen weten - erg geanimeerd. Adama Barrow kreeg veel aanhangers naar zijn meetings, hij zou voor het eerst een kans maken om voor verandering te zorgen.

Maar of de democratie in Gambia na 22 jaar schrikbewind voldoende draagkracht heeft, en vooral, of Yahya Jammeh zich bij een eventuele nederlaag zou neerleggen, dat is een heel andere vraag.