“Wir schaffen das” wordt 1! - Jeroen Reygaert
Jeroen Reygaert is VRT-Buitenlandjournalist. Hij volgt Duitsland
Ongewild historisch
Een legendarische uitspraak is het geworden, met zelfs een eigen Wikipedia-pagina: een jaar geleden liet de immer voorzichtige Merkel zich even gaan. De kanselier nam duidelijk stelling in en alleen dat is in Duitsland al nieuws.
Een uitspraak met een nauwelijks te onderschatten impact, waarvan vooral dat ene zinnetje mythische proporties heeft aangenomen. Het was het antwoord op de kritische vraag van een journalist over Merkels uitspraken in de vluchtelingencrisis.
Kort daarvoor werden de Griekse eilanden overspoeld door vluchtelingen uit het zwaar geteisterde Syrië, Irak, Afghanistan en de rest van het roerige Midden-Oosten. Velen van hen wilden naar Duitsland: het land van de BMW, de wereldkampioenen voetbal, het land waar geld te verdienen valt, waar het veilig en goed wonen is.
De kanselier had aangekondigd dat haar land tot 800.000 vluchtelingen verwachtte en er meteen bij gezegd dat het land - zoals het hoort volgens de eigen Duitse grondwet - hulp zou bieden aan ieder die in nood is.
Ook de conventie van Genève schrijft dat voor. Aan ieder, want noch de grondwet noch de conventie schrijven uiteraard voor hoeveel mensen per jaar in nood kunnen zijn. “En hoe zou Merkel dat aanpakken”? Dat lukt ons wel, aldus de kanselier.
De gevolgen zijn bekend: een paar dagen later scandeerden duizenden “Merkel, Merkel” voor het gesloten station in Boedapest, jongeren vertrokken in het Midden-Oosten met een foto van engel Angela op hun smartphone, de perrons van het Münchense Hauptbahnhof werden overspoeld, de 800.000 werden er ruim 1 miljoen.
Duitsland werd minder grijs
De uitspraak heeft Duitsland in elk geval veranderd. De jarenlange grijze bijna ingedommelde consensus in het politiek-maatschappelijk denken werd zwarter en witter, terwijl het land tot in de verste uithoeken kleurrijker werd. Sinds september ben je simpelweg voor of tegen Merkels vluchtelingenpolitiek. Waarbij de tegengroep steeds groter wordt.
De politieke vertaling daarvan werd duidelijk zichtbaar in maart. Bij verkiezingen in drie deelstaten - waaronder het grote Baden-Württemberg in het zeer politiek-correct-denkende en welvarende zuiden – haalde de rechtse partij AfD resultaten tussen de 10 en 20 procent. Hun boodschap: Merkel en vooral haar vluchtelingenpolitiek moeten weg.
Het grootste slachtoffer: niet alleen Merkels partij zelf, maar iedereen die zich op hetzelfde spoor gezet heeft: de linkse partijen. Ook deze maand trekken twee kleinere deelstaten naar de urnen en ook dan zal de AfD goed boeren.
Het leidde – en leidt – tot onrust in de coalitie en vooral binnen Merkels eigen christendemocratische familie. Zo zou Merkel vervreemden van haar kiespubliek, veel te links gaan rijden, het land blindelings in een oncontroleerbare koers storten. Vooral de Beierse christendemocraten, die met de CSU een eigen partij vormen, bieden fel oppositie. Volgens het weekblad Der Spiegel zou het de reden zijn waarom Merkel nog twijfelt over een vierde ambtstermijn: er is nogal wat tegenwind vanuit München.
Hoewel de helft van de Duitsers een vierde regering Merkel niet ziet zitten, moeten we dat toch relativeren. Zo blijkt voor haar eigen partij de electorale schade nogal mee te vallen: de CDU blijft nog altijd veruit de grootste in de peilingen. Mochten er vandaag verkiezingen zijn, dan wordt Merkel zo goed als zeker opnieuw kanselier, ondanks het feit dat wel wekelijks ergens haar nakende val wordt aangekondigd.
En heeft Duitsland het geschafft?
Duitsland zou het dus redden, met 800.000 vluchtelingen vorig jaar, aldus Merkel. Voor een belangrijk stuk heeft ze gelijk: je kan onmogelijk zeggen dat de Duitse samenleving ontwricht is of onherkenbaar veranderd.
Dat alles vlotjes en probleemloos loopt, is al evenmin waar, natuurlijk. Duizenden vluchtelingen wachten, om maar iets te zeggen, al meer dan een jaar op nieuws of ze al dan niet tijdelijk in Duitsland mogen blijven. Ondanks de soms weinige plaatsen in asielcentra, verloopt de procedure tergend traag.
Er zijn ook nogal wat fouten gebeurd bij de eerste registratie van de vluchtelingen op de drukste momenten vorig jaar: niet iedereen is correct ondervraagd, van niet iedereen zijn de gegevens gecheckt of – simpelweg – vingerafdrukken genomen. De massa was te groot, de diensten konden het niet aan.
De gevolgen werden onlangs pijnlijk duidelijk in de nasleep van de aanslagen in Würzburg en Ansbach: radicale Islamisten rekruteren blijkbaar in verschillende Duitse asielcentra. Veiligheidsdiensten reageerden niet eens zo verbaasd: we weten niet exact wie er allemaal in het land is, wie de asielcentra bevolkt.
Ook de integratie op de arbeidsmarkt is geen eenzijdig succesverhaal. Duitsland zou die 800.000 asielzoekers volgens economen vlotjes kunnen integreren op de arbeidsmarkt: Europa’s sterkste economie kreunt immers onder de vergrijzing. Een jaar later blijken er bijvoorbeeld maar 140.000 vluchtelingen aan het werk in Duitse bedrijven, hoewel de vraag naar asielzoekers in Duitse bedrijven erg groot blijft. Reden: communicatieproblemen. Er zijn te weinig cursussen Duits.
Vorig najaar trokken we voor VRT-Nieuws naar Noordrijn-Westfalen, vlak na de weken met een enorme instroom. Toen al werd gezegd dat Duitsland veel aankan, maar dat het toen wel erg veel vluchtelingen op korte tijd waren. De problemen die nu opduiken bevestigen dat.
Vorige maand zei Merkel daar nog over dat ze nooit gezegd had dat het gemakkelijk zou zijn, maar dat ze er blijft in geloven. Toch zal het veel tijd, geld en moed kosten om de massa vluchtelingen van vorig jaar in te burgeren.
En dan kan Duitsland alleen maar opgelucht zijn dat de andere landen op de vorig jaar zo drukke Balkanroute de conventie van Genève niet zo strikt interpreteren en de opvang van wie in nood is niet in de grondwet hebben.