Is Europa de echte winnaar in Rio? - Rob Heirbaut
Rob Heirbaut en Hendrik Vos schrijven om de twee weken beurtelings een analyse- respectievelijk opinietekst over Europese politiek. Heirbaut is VRT-journalist, gespecialiseerd in de EU. Vos is hoogleraar aan de Universiteit Gent, waar hij directeur is van het Centrum voor EU-studies.
De Olympische Spelen zijn nog aan de gang, maar nu al is het duidelijk dat de Belgische atleten het prima hebben gedaan. Ze hebben minstens evenveel medailles behaald als hun voorgangers in Atlanta, 20 jaar geleden.
Elke medaillewinst zorgt voor uitbundige reacties op sociale media. Mensen zijn oprecht gelukkig wanneer een landgenoot of landgenote op het podium geraakt. Ras, kleur, geloof of landstaal van de atleet of ploeg, het doet er even niet toe, de sporttak evenmin.
“Wij”, de Belgen, hebben een medaille! Koning Filip deelt zijn vreugde ook op Twitter, en zal de medaillewinnaars ongetwijfeld in zijn paleis ontvangen. Zoveel België-gevoel, daar moet een Koning gebruik van maken, zeker in een land vol communautaire tegenstellingen.
Iedereen telt
De medaillestand wordt in elk land nauwlettend in de gaten gehouden. “Jaaaaaaa, Deutschland hat endlich seine erste Medaille!”, schreef de Duitse krant Bild, toen pas op de vierde dag van de Spelen de eerste Duitse medaille te vieren viel.
De Britten zijn blij dat ze in de medaillestand op de tweede plaats staan. Volgens de Chinese media is Rio dan weer een flop voor China, ze stonden pas derde in de medaillestand, en deden het de voorbije twintig jaar nooit zo slecht.
En Europa?
Er bestaan ook mensen die bijhouden hoeveel medailles de landen van de Europese Unie samen al hebben behaald. Als je de medailles van de 28 landen optelt, dan staat de Europese Unie bovenaan de rangschikking.
Zelfs wanneer je de Britse medailles niet meetelt (want een meerderheid van de Britten wil immers een brexit), staan “we” nog bovenaan.
Om dat “wij-zijn-toch-allemaal-Europeanen-gevoel” gaat het natuurlijk, bijvoorbeeld voor het “EU Sports Team” dat dagelijks euforische tweets de wereld instuurt zoals “We are all one #EU team”. Op een moment dat de Europese Unie in een “polycrisis” (vluchtelingen, eurocrisis, terrorisme, brexit, euroscepticisme, …) verkeert, is elke opsteker goed voor Europa-believers als deze.
Fier op Europa?
De Italiaanse schermster Elisa Di Francisca zorgde een week geleden voor nog zo’n opsteker. Ze had net een zilveren medaille behaald, en pronkte daarna met de Europese vlag voor de fotografen, niet met de Italiaanse.
Di Francisca wou naar eigen zeggen daarmee haar solidariteit betuigen met de slachtoffers van de aanslagen in Brussel en Parijs, en ze wou ook een statement maken: “Europa bestaat en is verenigd tegen terrorisme”, verklaarde ze aan de pers.
Haar foto met Europese vlag (een klein exemplaar, een beetje verfrommeld en duidelijk niet gestreken) werd jubelend becommentarieerd op Twitter, onder meer door EU-buitenlandvertegenwoordiger Federica Mogherini.
Europese vlag?
Europese politici dromen er al langer van om de Europese vlag te zien op de Olympische Spelen. Bij zijn afscheid in 2004 als voorzitter van de Europese Commissie, zei Romano Prodi dat hij hoopte dat de nationale teams bij de Olympische Spelen van 2008 niet alleen de vlag van hun land maar ook de Europese vlag zouden dragen.
En in februari 2012 keurde het Europees Parlement met een grote meerderheid een oproep goed om voortaan de Europese vlag te laten wapperen bij elk groot internationaal sportevenement op Europese bodem.
En de parlementsleden suggereerden in hun resolutie ook dat de nationale sportfederaties behalve de vlag van hun land ook de Europese vlag zouden tonen op de kledij van hun atleten. De oproep van het Europees Parlement bleef, zoals wel vaker gebeurd met dit soort resoluties, dode letter.
Sport om "Europa-gevoel" aan te wakkeren?
Dat sport gebruikt wordt als doping voor de nationale identiteit is bekend. Rusland gebruikte er zelfs gedopeerde atleten voor, net zoals de Sovjet-Unie en de DDR.
Ideeën om sport te gebruiken om het Europa-gevoel aan te wakkeren doken al op in 1985, in het Adonnino-rapport. De Europese regeringsleiders hadden aan gewezen Italiaans europarlementslid Pietro Adonnino gevraagd om met een comité voorstellen te bedenken die Europa dichter bij de burger zouden kunnen doen brengen (toen al!). In zijn slotrapport beval Adonnino ook al aan dat spelers de Europese vlag op hun shirt zouden dragen bij grote evenementen.
Wielerwedstrijden doorheen het grondgebied van de toenmalige Europese Gemeenschap, nog een idee van Adonnino en zijn comité dat nooit gerealiseerd werd.
Voor sommige sporttakken zouden er Europese teams opgericht moeten worden, die dan in het veld zouden moeten tegen andere internationale teams. Behalve in de Rydercup, waarin een Europees golfteam het opneemt tegen een Amerikaans golfteam, is ook dit een voorstel op papier gebleven.
De lijst van voorstellen was overigens lang: een Europees televisiestation, een Europese loterij, Europese postzegels (er werden toen nog brieven verstuurd), een Europees Vrijwilligerskorps voor Ontwikkelingshulp, enzovoort, het zou het Europagevoel bij de burger moeten vergroten.
De regeringsleiders namen akte van de voorstellen, en voerden er slechts een paar uit. Zo werd de vlag met 12 sterren de officiële Europese vlag, en werd “Ode aan de vreugde” de Europese hymne die voortaan bij officiële plechtigheden gespeeld zou worden.
Welke rol voor Europa?
In 2016 worstelen regeringsleiders nog altijd met dezelfde vraag van uit de jaren tachtig: hoe de burger aan boord krijgen in het Europese project? Een vraag die nog dringender geworden is nu de Britten uit de EU willen stappen. De komende weken en maanden zal er op het allerhoogste niveau over worden nagedacht. Op 16 september is er in Bratislava een top van 27 regeringsleiders (zonder de Britse premier May dus) over de toekomst van de EU zonder de Britten.
De Italiaanse regering hoopt klaarblijkelijk dat het uitmondt in een nieuwe start voor de EU, idealiter met een ceremonie in Rome op 25 maart 2017 ter gelegenheid van de 60e verjaardag van het Verdrag van Rome.
Daarom organiseert de Italiaanse premier Renzi op maandag 22 augustus Renzi een mini-top met Duits Bondskanselier Merkel en de Franse president Hollande, ter voorbereiding van de Bratislava-top. De mini-top van Renzi vindt plaats op Ventotene, een eiland vlak bij Napels.
De locatie die Renzi koos, is meer dan symbolisch. Tijdens de Tweede Wereldoorlog schreven twee Italiaanse antifascisten, onder meer Altiero Spinelli, er in de gevangenis een “Manifest voor een Vrij en Verenigd Europa”, een pleidooi voor een federaal Europa. De keuze voor Ventotene is op die manier een duidelijke boodschap van Renzi aan regeringsleiders als Orban (Hongarije) of Fico (Slovakije) die net vinden dat niet de Europese instellingen in Brussel, maar wel de lidstaten weer meer macht moeten krijgen.
Welke oplossing er ook uit de bus komt, de uitdaging is duidelijk: ervoor zorgen dat Europa ook in de geglobaliseerde wereld van de 21e eeuw, waar de concurrentie bikkelhard is, doping toegelaten, en winnen belangrijker dan deelnemen, nog een rol van betekenis kan spelen en in aanmerking komt voor een medaille.