Premier May sust Schotland en Noord-Ierland - Ivan Ollevier
Ivan Ollevier is journalist bij VRT Nieuws. Hij volgt al jaren de Britse politiek en maatschappelijke discussies. Hij schreef er ook enkele boeken over.
Tijdens het referendum op 23 juni stemden de Britten met een nipte meerderheid om uit de Europese Unie te treden. Maar in Noord-Ierland, Schotland en de hoofdstad Londen stemde een significante meerderheid om deel te blijven uitmaken van de EU. Onmiddellijk gingen er stemmen op, en dan vooral in Schotland, voor een tweede onafhankelijkheidsreferendum. Analisten spraken op de ochtend na het brexitreferendum van een Onverenigd Koninkrijk in plaats van over een Verenigd Koninkrijk.
Schotland
De Schotse nationalistische premier Nicola Sturgeon liet er geen gras over groeien. Nog geen twee jaar geleden liep haar partij, de Scottish National Party, een nederlaag op in het referendum dat haar voorganger, Alex Salmond, had uitgeschreven over de onafhankelijkheid van Schotland, of in juni kwam ze alweer op de proppen met het idee om binnen afzienbare tijd voor de tweede keer een referendum uit te schrijven. De beslissing van de Britten om uit de EU te treden, had haar geschokt, zei ze, en het was in het belang van de Schotten om deel te blijven uitmaken van de EU. Haar woorden waren nog niet koud of alle buitenlandse pro-Europese politici die twee jaar geleden met modder naar haar partij hadden gegooid, vielen nu over elkaar heen om te zeggen dat ze het idee niet ongenegen waren.
Ondanks het recente bezoek van de nieuwe Britse premier Theresa May aan de Schotse hoofdstad Edinburgh, waar ze probeerde om olie op de golven te gieten en de storm tot bedaren te brengen, lijkt Sturgeon niet van gedachte veranderd. In een toespraak herhaalde ze dat de Britse (lees: Engelse) beslissing om uit de EU te treden “schandelijk” was, en ze noemde zelfs een termijn: dat nieuwe Schotse referendum zou er al kunnen komen tijdens de eerste helft van 2017. Theresa May komt daarmee in een lastig parket: haar regering is niet bij grondwet verplicht om dat referendum te erkennen, maar het zou wel bijzonder hypocriet lijken om de gevolgen van een brexitreferendum uit te voeren en tegelijkertijd de Schotten hun referendum niet te gunnen.
Ierse grens
Vooralsnog zijn er in het andere anti-brexitgebied, Noord-Ierland, geen stemmen die oproepen voor een referendum over afscheiding (tenzij die van Sinn Féin, die niet nalieten om op te roepen tot een aanhechting bij de Republiek Ierland –maar dat hoeft ook niet te verbazen, het is hun “core business”). Toch is het probleem daar even acuut als in Schotland. Veel Noord-Ieren (en met hen veel Ieren uit de Republiek, maar dat kan nauwelijks Mays probleem zijn) vrezen een herinvoering van douanekantoren, identiteitscontroles en tolheffingen zodra het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie is gestapt. Vanaf dat moment zou de grens tussen Noord-Ierland en de Republiek immers ook de grens worden tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie, doordat Ierland tot nader order lid blijft van de EU.
May probeerde in Belfast de Noord-Ieren gerust te stellen: niemand wil terug naar de grens van weleer, zei ze. Ambtenaren en diplomaten zullen werken aan een oplossing. Ze benadrukte dat er ook toen het Verenigd Koninkrijk noch Ierland lid waren van de Europese Unie al een vrije zone bestond in het grensgebied waar controles en heffingen tot een minimum beperkt waren.
Het is mij niet bekend of May in die tijd ooit de grens tussen Noord-Ierland en de Republiek is overgestoken. Zelf ben ik te jong om dat ooit te hebben gedaan, maar ik ben wel oud genoeg om de grens in de jaren tachtig en negentig te hebben overgestoken. Ik herinner me de zwaar bewapende Britse soldaten aan niet één, maar aan verschillende opeenvolgende controleposten. Toegegeven: dat had meer, veel meer, te maken met terrorisme dan met tolheffingen en smokkelarij, maar dat IRA-terrorisme was direct gelinkt aan grensoverschrijdende criminaliteit.
“Slab Murphy” was de bijnaam van een crimineel die btw-carrousels opzette en manieren had bedacht om via de grens uitvoersubsidies binnen te rijven. “Slab Murphy” was een topman van de IRA, en berucht en gevreesd in de streek. Hij was de zelfverklaarde alleenheerser van het zogenoemde “bandit country” in de grensstreek. Ik herinner me nog dat het grensstadje Dundalk, aan de zuidelijke kant van de grens, ook El Paso werd genoemd, omdat er zich zo veel IRA-militanten schuilhielden die op de loop waren voor de Noord-Ierse autoriteiten. Het was een situatie die bleef voortduren tot aan het Goedevrijdagakkoord van 1998, dat een einde maakte aan het politieke geweld in Noord-Ierland.
Niemand beweert dat de brexit uiteindelijk zal leiden tot nieuwe bomaanslagen en moordpartijen in de provincie, maar sommigen hebben het kort na het referendum wel gesuggereerd. En dat heeft bij veel Noord-Ieren die de “troubles” bewust hebben beleefd demonen wakker gemaakt. Niemand wil terug naar de grenzen van weleer, zei Theresa May. Eigenlijk bedoelde ze: niemand wil terug naar het politieke geweld van vroeger. Bij tienduizenden Noord-Ieren sloeg op dat moment de angst om het hart. Dat de Schotse premier met zo veel woorden zegt dat onafhankelijkheid geen slecht idee zou zijn, tot daar aan toe. Maar May moet ook de Noord-Ieren gerust stellen. En wie ooit, voor 1998, daar een voet aan de grond heeft gezet, weet dat dat geen sinecure zal zijn.