Wat nu, Duitsland? - Jeroen Reygaert
Jeroen Reygaert is VRT-Buitenlandjournalist. Hij volgt Duitsland.
Drie keer waarom?
De nacht van vrijdag op zaterdag, ik ben onderweg naar München. B5 Aktuell, de nieuwszender van de Bayerischer Rundfunk, draait overuren. Niet voor het eerst en ook niet voor het laatst die week. Ook in de internationale pers is sinds maandag het gezapige Beierse accent in overvloed te horen. Dat moet elf maanden geleden zijn. Toen streek de wereldpers neer in München, omdat de stad dagelijks tienduizenden mensen schijnbaar zonder moeite ontving. Vluchtelingen die het Midden-Oosten wilden inruilen voor Duitsland. Terwijl ik daaraan terugdenk, deelt de politie op een persconferentie mee dat de “lockdown”-toestand opgeheven is: geen medeplichtigen op de vlucht, het ging om iemand die alleen handelde. Tegen de middag werd het duidelijk: geen aanslag, wel een schietpartij, “Amok” zoals ze dat in Duitsland noemen, puur om het geweld.
Vijf dagen ervoor in Würzburg, in het noorden van datzelfde Beieren, gaat een jonge Afghaanse vluchteling mensen te lijf met een bijl. Hij werd neergeschoten door de politie. Op zijn kamer had hij zelf een vlag van terreurgroep IS ineengeknutseld. Een lichte opluchting gaat door Duitsland, want het wordt al snel duidelijk dat beide aanslagen helemaal niets met elkaar te maken hebben. Of toch alvast niet de motivatie: een politiek motief versus een geweldfreak met psychologische problemen.
Maar terwijl Duitsland wat bekomt en opnieuw probeert te ademen, blaast een 27-jarige Syrische vluchteling zichzelf op in Ansbach, ergens tussen Würzburg en München. In het stadje vindt een concert plaats, de dader wou er graag naar binnen, met springstoffen. Als dat niet lukt, blaast hij zichzelf op. Ook hier is de vraag: waarom? Nog tijdens het onderzoek is het voor Beiers minister van Binnenlandse Zaken Hermann zeker dat het hier dan weer wel om een islamitisch gemotiveerde daad gaat. Later krijgt hij ook van de onderzoekers van de politie gelijk.
“Het zijn vreselijke dagen voor Beieren”, zegt minister-president Seehofer. “We zullen er alles aan doen om de veiligheid van onze inwoners te garanderen.” En de kanselier in Berlijn? Die zweeg vooral. “Merkelen” is het werkwoord dat de Duitsers daarvoor bedachten, #merkelschweigt was de hele week “trending” op Twitter.
Wordt het de zomer van Merkel?
Het contrast tussen de reactie van Merkel na de voorbije week en die van François Hollande na elke aanslag in Frankrijk kan moeilijk groter zijn. In Frankrijk lopen de toppolitici elkaar voor de voeten om zo snel mogelijk een zo scherp mogelijk reactie te geven. Oorlogsretoriek als het moet. Niets daarvan bij Merkel. Pas nadat de halve wereld al gereageerd had en medeleven aan Duitsland had betoond, dook de kanselier zaterdagmiddag dan toch plots op. Geheel merkeliaans wou ze namelijk niet reageren op feiten zolang ze de volledige ware toedracht niet kende. Pas toen duidelijk werd wat het motief achter de aanslag in München was, volgde een zeer voorspelbare boodschap: een van medeleven en de belofte om zoveel mogelijk te doen voor de veiligheid van de Duitsers.
Elf maanden geleden communiceerde Merkel – weliswaar ook na lang talmen – wel een stuk feller, toen ze haar beroemde “Wir schaffen das” uitsprak. Duitsland was volgens Merkel in staat een ongelimiteerd aantal vluchtelingen op te nemen. Dat “ongelimiteerd aantal vluchtelingen” werden er ongeveer een miljoen.
De aanslagen van deze week zijn heel dankbaar koren op de molen voor de tegenstanders van de bondskanselier. In de eerste plaats voor de uiterst rechtse AfD, de nieuwe ster aan het Duitse politieke firmament. Voor de AfD is de bondskanselier met haar “opengrenzen”-beleid de verpersoonlijking van alle kwaad. Het leverde hen scores tot 20 procent op in de deelstaatverkiezingen. “Met ons aan de macht was dit niet gebeurd”, klinkt het bij de AfD. In september trekken opnieuw twee deelstaten naar de stembus, over een jaar het hele land.
Die andere tegenstander van Merkels migratiebeleid, de Beierse CSU, zal het ook niet nalaten om te verwijzen naar “Merkels aandeel” in de aanslagen. Aangevallen op de eigen heimat, klonk het bij de Beierse CSU-minister van Binnenlandse Zaken: “Er komen mensen naar Duitsland die een gevaar vormen voor onze veiligheid.” En samen met #merkelschweigt is nu ook #merkelsommer trending op Twitter.
De 17-jarige Afghaan in Würzburg zou al een dik jaar in Duitsland zijn. De dader van de zelfmoordaanslag in Ansbach vroeg al twee jaar geleden asiel aan, zou binnenkort uitgewezen worden naar Bulgarije en had er al een paar zelfmoordpogingen opzitten. De 18-jarige die het bloedbad in München aanrichtte, deed dat uit een fascinatie voor geweld en sympathiseerde met onder meer de extreemrechtse figuur Anders Breivik. Had Merkel in de herfst van vorig jaar nooit “Wir schaffen das” gezegd, dan had dat voor deze feiten alvast geen verschil gemaakt. Maar dat maakt voor haar tegenstanders weinig uit: er is een migratieachtergrond en migratie, Merkel en misdaad zijn voor hen sowieso met elkaar verbonden.
Flegma wordt polarisering?
In elk geval heeft de bloedige week met vier aanslagen ook de Duitse bevolking met een kater achtergelaten. Het is maandagmiddag. In Tagesgespräch op de cultuurradio Bayern 2 gaan de moderator en luisteraars in debat met elkaar. Het wordt een fel debat en dat zijn ze op de Duitse radio niet gewoon. Het is duidelijk dat iedereen er wel iets over te zeggen heeft. Ook het immer “wijze rustige” Beieren leeft in spanning. De terreur heeft Duitsland bereikt en dat hoor je zelfs in het timbre van de mensen aan de telefoon. Dat drie keer in een week tijd zoiets kan gebeuren in Beieren!
Maar al snel gaat het ook hier over de vluchtelingen. Hebben wij in München vorig jaar gedaan wat we moesten of waren we naïef? Aanhangers van beide ideeën reageren fel. Een jaar geleden leek er nog een schijnbare consensus over de schoonheid van de Wilkommenskultur. Na nieuwjaarsnacht in Keulen bleek dat enthousiasme al bij heel wat Duitsers bekoeld te zijn, na de bloedige Beierse week is dat niet anders.
Tegelijkertijd klinkt ook de andere stem harder: “Je kan niet iedereen over dezelfde kam scheren, deze daden hebben niets met de miserie van Syrische vluchtelingen te maken, integendeel.”
“Ook in mijn familie wordt er hard over gediscussieerd”, zegt een jonge moeder. “Eigenlijk hebben we het al dagen over niets anders meer.” In september 2017 trekken de Duitsers naar de stembus. Waarover het zal gaan is duidelijk, dat dit voor Merkel geen goed nieuws is ook. Toch zal ze niet ver van haar lijn afwijken en moet je van de kanselier geen grote uitspraken verwachten. Bovendien bleken een paar weken geleden opnieuw 6 op de 10 Duitsers tevreden te zijn met haar beleid en blijft haar CDU in alle peilingen met ruime voorsprong de grootste.