De vlaggendrager van Zimbabwe - Katrien Vanderschoot

Katrien Vanderschoot is Afrika-kenner van VRT Nieuws.

“Ik ken die man niet.” Dat zei de Zimbabwaanse president Mugabe vandaag toen hij de naam "Evan Mawarire" voor het eerst over de lippen kreeg. "Dat die onruststoker maar opkrast naar zijn westerse sponsors." Enkele dagen geleden nog maar was de dominee en stichter van de burgerbeweging #ThisFlag vrijgesproken door een rechtbank in Harare. Die verwierp - verrassend - de aanklacht dat Mawarire een campagne was begonnen om de regering omver te werpen.

Zo'n aanklacht deed al menige burgeractivist achter de tralies verdwijnen. Maar die Mawarire is al lang niet meer zo onbekend als president Mugabe hem voorstelt. De sociale media hebben hem wereldwijd bekendgemaakt, de sociale media die tegelijk een uitlaatklep geworden zijn voor de gefrustreerde Zimbabwaanse jongeren. Zoals al eerder is bewezen in Burkina Faso en Congo, kunnen burgerbewegingen niet meer zomaar worden genegeerd in Afrika.

Het begon in april, toen de 39-jarige Evan Mawarire zijn verontwaardiging over de corruptie en de economische malaise aan de kaak stelde in een filmpje op Facebook. De Zimbabwaanse vlag rond zijn schouders werd het uithangbord van zijn nieuwe beweging #ThisFlag. Ze zou uitgroeien tot de eerste burgercoalitie tegen de 92-jarige Mugabe, die al sinds 1987 aan de macht is.

In mei was Mawarire een van de organisatoren van de eerste antiregeringsbetoging. Zijn woorden sloegen aan, vooral bij de jongeren. Hij riep op tot geweldloos verzet, binnen de perken van de grondwet, en vroeg om de muur van de angst af te breken en niet meer apathisch toe te kijken hoe het regime hun toekomst verkwanselt.

Sinds begin jaren 2000 zit Zimbabwe inderdaad in een diep economisch verval. Nadat Mugabe de blanke boeren massaal het land had uitgezet en beschuldigd was van mensenrechtenschendingen en verkiezingsfraude, werd hij streng bestraft met economische sancties en een bevriezing van financiële hulp. "Door de sancties zijn we niet meer in staat om aan onze internationale verplichtingen te voldoen", zei de minister van Financiën op de top van de Afrikaanse Unie enkele dagen geleden nog.

Zimbabwe moet 1,8 miljard dollar afbetalen aan het IMF, de Afrikaanse ontwikkelingsbank en de Wereldbank om nieuwe fondsen te krijgen. Maar dat geld is er niet. De gevolgen van de crisis zijn voor de burgerbevolking ondraaglijk geworden. Werk is schaars, medische kosten en schoolgeld zijn nauwelijks te betalen. Ook het voedseltekort is verschrikkelijk, omdat Zimbabwe ook nog eens in het rampgebied ligt van de regio die door de droogte van El niño is getroffen.

Tot nog toe kon het regime de aanhangers van regeringspartij ZANU-PF paaien met hier en daar wat steekpenningen. Op het platteland is de aanhang van Mugabe nog vrij groot. Het leger en de politie hielden mogelijke tegenstanders onder de knoet. Maar nu beginnen ook de ordediensten te morren. Hun soldij is al twee maanden niet meer uitbetaald. En het budget om de zowat 300.000 ambtenaren te betalen is ook op.

De voorbije weken nam het aantal betogingen en stakingen dan ook toe. Onder de vleugels van oppositiepartij MDC kwamen ook honderden vrouwen op straat, kloppend op hun kookpot. Met de symbolische slogan #BeatThePot wilden ze de honger aanklagen: "We hebben geen eten meer om in onze kookpot te doen, dus komen we ermee op straat."

De burgers zijn niet meer bang om zich uit te spreken of om te demonstreren, ook al blijft de regering protestacties hardhandig aanpakken. Evan Mawarire zelf is zopas naar Zuid-Afrika vertrokken. In een interview met de zender NCA pleitte hij voor vernieuwing over de partijgrenzen heen. "Het is tijd voor nieuw bloed, en een einde aan de oude politieke cultuur", zonder twijfel een verwijzing naar de politieke haaien die staan te dringen om Mugabe's plaats in te nemen.

Hoe het ook afloopt: op een militaire staatsgreep of een politieke omwenteling of, onwaarschijnlijk, op nieuwe verkiezingen, de naam van Evan Mawarire is er een om in de gaten te houden.