Alles komt hier tot stilstand - Ton van Lierop

Ton van Lierop is coördinator van de sociaal-economische redactie van de VRT, oud-woordvoerder van de Europese Commissie en ondanks alles notoir anglofiel.

Het was eind jaren tachtig, op een trein in het noorden van Schotland en het weer was wat je van dat deel van het Verenigd Koninkrijk kon verwachten: druilerig en koud, hoewel hartje zomer. Tegenover me zat een jongere man van ongeveer mijn leeftijd, die hard zuchtte toen het uitgeleefde treinstel plots tot stilstand kwam.

Hij had aan de hand van mijn langere postuur al snel geoordeeld dat ik vast buitenlands was. "I´m sorry, this is just the way Britain is, nowadays. Everything grinds to a halt. Alles komt hier tot stilstand."

Als grote anglofiel maakte ik een treinreis door Groot-Brittannië. De zoveelste. De man tegenover me veegde de damp van zijn dikke brilleglazen en stelde zich, zeer on-Brits, al snel voor als collega-journalist. Hij was wat conservatiever gekleed in een tweedjasje en knoopte een gesprek aan. Hij had het over zijn Schotse roots, over zijn familie die hij ging bezoeken en over zijn interesse voor Frankrijk.

Nadat we ruim anderhalf uur later op de bestemming, vlakbij Loch Ness, aankwamen, gaf hij zijn naam en adres: Michael Gove, woonachtig ergens in Londen. Het adres ben ik vergeten.

We wisselden in het jaar daarna af en toe brieven uit, nadat hij me – ook vrij on-Brits – als eerste contacteerde. Na een tijdje verwaterde het contact, totdat ik hem vele jaren later op televisie terug zag. Michael, inmiddels journalist bij de Londense krant The Times, was kandidaat-parlementslid voor de Conservatieve partij. De interesse voor Frankrijk leek toen al bekoeld.

Het jasje dat hij in Schotland droeg, was misschien een voorteken geweest. Hij haalde bij de opkomst van de Conservatieven na de val van Tony Blair inderdaad een Londense zetel binnen en werd later minister van Justitie. En nu dus één van de leiders van de Vote Leave-campagne, die de Britten opriep de EU te verlaten.

Uit de briefwisseling van vroeger herinnerde ik me nog wel dat hij toen al een matig minnaar van Europa was. Zelf was ik inmiddels werkzaam voor Europa. Als woordvoerder van de Europese Commissie kreeg ik enkele jaren na de verkiezing van Gove te maken met een georkestreerde campagne van zijn regering tegen de Europese Unie.

De bedoeling van die campagne was om de Europese begrotingsvoorstellen te ondermijnen. De Britten wilden opnieuw minder afdragen aan de Europese Unie en hadden het regionaal beleid in hun vizier. Net daarvoor was ik woordvoerder. 

Door regiogelden als grote verkwisting af te schilderen, hoopte de regering-Cameron de begroting naar beneden bij te stellen, zodat elk land automatisch minder moest betalen.

Een vreemde combinatie van de eerbiedwaardige en pro-Europese Financial Times en het schimmige onderzoekscollectief Bureau of Investigative Journalism, dat later in opspraak kwam door links en rechts Britse politici valselijk van pedofilie te beschuldigen, gebruikte de argumenten van Downing Street (de zetel van de premier) om een puur politieke campagne te voeren.

Veel meer dan wat loze beschuldigingen kwamen er overigens niet. Vergezeld van grote reputatieschade voor de Financial Times.

Met de campagne voedde de Britse regering de al rijkelijk verspreide euroscepsis. De Britten hadden wel een relatie met Europa, maar lagen met twee benen buiten het bed.

In zekere zin heeft Cameron misschien door nog maar eens een stevige campagne te orkestreren niet zijn eigen graf gegraven, maar zijn spade er wel mee voor in de grond gestoken.

Daarmee is de parallel met de Republikeinse Partij in de Verenigde Staten eigenlijk ook al heel snel getrokken. De Republikeinen voedden door een snoeiharde campagne tegen president Obama de anti-politiek en plukken nu daar nu met presidentskandidaat Donald Trump de wrange vruchten van. Cameron overkomt in zekere zin hetzelfde.

Hoe moeilijk de Britse verhouding met Europa door de jaren heen ook was, invloed had Londen in Brussel wel. Zelfs buitensporig veel. Op een gegeven moment hadden zeker vijf Europese commissarissen een Britse kabinetschef, die graag luisterden naar wat de Britse vertegenwoordiging bij de Europese Unie hen influisterde.

Bijna de helft van alle woordvoerders was op een gegeven moment Brits. Het beste netwerk van nationale ambtenaren in de EU is tot op vandaag, hoe vreemd ook, nog steeds het Britse.

Bij aankomst van een nieuwe Britse Europese functionaris kreeg deze altijd al snel een telefoontje van hun vertegenwoordiging in Brussel. Jonge Britse ambtenaren werden in de gaten gehouden en gescout op hun potentieel om in een kabinet van een buitenlandse commissaris te plaatsen. Ze leerden elkaar ook allemaal snel kennen en werden gevraagd ´Londen´ op de hoogte te houden.

Andere lidstaten doen dat niet. Dit goede en geoliëde netwerk gaat nu instorten. Ik vrees dat Michael Gove zich dat nooit heeft gerealiseerd.

De Britten raken die grote invloed nu kwijt. Ze willen een scheiding, maar dat zal nooit een echte echtbreuk kunnen zijn. Er zullen handelsbanden blijven en daarover moet een nieuwe akkoord gesloten worden. Vreemd genoeg heeft het brexit-kamp daar nog eigenlijk niet echt over nagedacht.

De Britse stemmers is ook niet verteld dat ook na een vertrek uit de EU bij een handelsakkoord er gewoon een deel van de huidige bijdrage aan Europa zal moeten worden afgedragen.

Gove en de zijnen zullen dus vrij snel eurofobe kiezers teleur moeten stellen, want volledig scheiding is praktisch gewoon onmogelijk. 

Michael Gove werd meteen na de aankondiging van Cameron om af te treden al genoemd als mogelijke nieuwe premier. Daarvoor is zijn profiel waarschijnlijk toch niet scherp genoeg.

Ik denk ook niet dat ik Gove nog ooit zal ontmoeten. Anders zou ik hem graag vragen hoe hij de trein, die hij nu mede heeft stilgezet, in beweging gaat krijgen. Ik vrees dat mijn Britse vrienden, waarvan de meesten tegen de brexit stemden, zullen moeten leven in een land dat wil leven in een zweem van grandeur over de rijke historie en een verlangen naar een lang verloren verleden.

Zoals mijn vader, die zijn anglofilie op mij heeft overgedragen, altijd zegt: "Poor old England".