Help, geweld in "Thuis"! - Diane Waumans

Diane Waumans is manager beroepsethiek bij de VRT. Ze geeft advies en opleiding aan programmamakers, de makers van spel-, muziek, -consumenten, reportage- en sportprogramma’s, talkshows, documentaires en fictie. Op televisie, op radio en online. Ze werkt ook nauw samen met de deontologische adviesraad van VRT Nieuws.

Nu die schoft van een William weer slachtoffers heeft gemaakt, nu het huwelijk van Frank en Simonneke (nog) niet gered is, maar dat van Femke en Peter wel, kunnen we in alle rust en zonder het risico om verhaallijnen te verklappen terugblikken op het afgelopen seizoen van "Thuis". Ik laat u voor de gelegenheid meekijken door mijn dagelijkse bril, de beroepsethische bril.

Welke ethische afwegingen heeft de productie van Thuis dit seizoen gemaakt? Hoe is de creativiteit van de makers te verzoenen met de verantwoordelijkheid van een televisienet als Eén en van de VRT? Het zijn geen overbodige vragen, als we weten dat dagelijks meer dan 1 miljoen mensen naar Thuis kijken. De impact en de weerklank van Thuis is heel groot, daar bestaat geen twijfel over.

We pikken er een paar verhaallijnen uit. Om te beginnen de moordpogingen die we net in deze seizoensfinale te zien kregen. Een verhaal over heftig familiaal geweld. Het lukte de schrijvers, de regisseurs en de acteurs perfect om trouwe kijkers alweer fel te doen schrikken.

Hoewel de moordscène op Marianne al eerder in de reeks aan bod kwam, in de vorm van een nachtmerrie, een nare droom van Tom.
Suspense is peper en zout voor elke fictiereeks of film, broodnodig af en toe, ook in Thuis. Toch vroeg de producer van Thuis om advies, zoals al jaren gebruikelijk is bij de VRT. Programmamakers die met ethische vragen zitten winnen advies in bij de manager beroepsethiek. Daar is niets uitzonderlijks aan. Ze doen dat trouwens ruim 250 keer per jaar.

Na wat wikken en wegen kreeg de seizoensfinale een mondelinge waarschuwing van de Eén-stem vooraf. Want we weten uit onderzoek: er wordt heel vaak in gezinsverband gekeken. Dus jongere kinderen kijken geregeld mee, hoewel het programma niet specifiek voor hen bedoeld is. Daar hebben we Ketnet voor.

In elk geval, met de waarschuwing geven we een extra service aan de ouders. Zij kunnen zelf beslissen of hun kinderen mogen meekijken of niet. Ook vroeger in het seizoen maakten we samen met de productie een soortgelijke afweging.

Neem nu de ontvoering en gijzeling van Sam en Emma in november. Twee jonge vrouwen belanden in de handen van Danny, een op wraak beluste zieke geest. Bloedstollende scènes, geweld, grof taalgebruik, angst, puntje van je stoel… het was er allemaal. Drie afleveringen in spanning en in de ban te houden.

De drie bewuste afleveringen met Sam en Emma kregen toen een 12+-leeftijdslabel en een mondelinge waarschuwing van de Eén-stem vooraf... Met dat 12+-logo en de waarschuwing zeggen we aan ouders: laat je kinderen beter niet in hun eentje naar Thuis kijken vanavond. Kijk mee of blijf zeker in de buurt.

Toch heeft dit advies ons weer aan het nadenken, overwegen en discussiëren gezet. Dat doen we vaak samen met de programmacharterraad, een groep programmamakers van radio, tv en online. Maandelijks overlopen we adviezen en bespreken we de ethische kwaliteit van onze programma’s.

Conclusie van de discussie in groep: in Thuis kunnen perfect alle mogelijke thema’s aan bod komen, ook de schokkende. Toch maken we van de 12+ geen gewoonte, maar een uitzondering. Het begint bij het scenario. Maar ook via beeldvoering, montage, dialogen, gebruik van geluid en achtergrondmuziek kunnen de vakmensen nagenoeg alles onder controle houden en een 12+-label overbodig maken.

Niet altijd eenvoudig, maar het proberen waard. Sinds november hebben we samen met de productie amper nog leeftijdslabels moeten overwegen.

Verantwoordelijkheid nemen betekent niet alleen kinderen beschermen tegen heftige beelden. Gevoelige thema’s moeten ook met zorg en weloverwogen verwerkt worden in verhaallijnen. Een goede voorbereiding is een noodzaak.

Als Franky in Kaat verandert, als Tamara ongepland zwanger wordt en abortuspillen slikt, dan is daar een flink pak research aan vooraf gegaan, met inbreng van deskundigen of gespecialiseerde verenigingen.

Zodanig dat de thema’s binnen de grenzen van een fictieverhaal correct en realistisch aan bod komen. Uiteraard slaan we al eens een stap over, of versimpelen en versnellen we de dingen. Kaat geneest bijvoorbeeld bijzonder vlot na haar operatie. In de echte wereld verloopt het proces voor transgenders trager en omslachtiger.

Ook de verwijzing naar een hulplijn als Teleonthaal na een aflevering wordt vooraf grondig overwogen en doorgepraat. Toen de kleine Lucas stierf na een verkeersongeval zijn de ‘Ouders van verongelukte kinderen’ vooraf op de hoogte gebracht. Uit respect, om hen niet zomaar te overvallen.

Waarom zulke gevoelige thema’s echt wel in Thuis passen? Een ervaren producer van Thuis heeft me dat ooit fraai uitgelegd. Zo’n thema krijgt tijd in Thuis, zei hij. Tijd voor een aanloop, tijd voor het verhaal van de nasleep, soms afleveringen en weken lang.

Kijk maar naar de gevolgen van de zelfmoordpoging van Luc. Alle personages uit zijn entourage hebben de tijd gekregen om met het trauma om te gaan. Elk personage op zijn of haar eigen manier. En dat is de rijkdom en de kracht van langlopende fictiereeksen als Thuis. De factor tijd geeft schakering en nuance aan het verhaal. De producer heeft gelijk.

Verantwoordelijk handelen en tegelijk creatieve en onweerstaanbare fictie maken, vaak is het een evenwichtsoefening. Toch mag fictie altijd fictie blijven, dus spannender en meeslepender, tragischer en dramatischer zijn dan de realiteit. Onze kijkers weten dat onderscheid wel te maken.