Europa vraagt hulp van dictators - Peter Verlinden
Peter Verlinden is buitenlandjournalist bij VRT Nieuws. Hij volgt al ruim een kwart eeuw Zwart-Afrika voor de redactie.
Artsen zonder Grenzen aanvaardt geen Europees geld meer, noch van de lidstaten zelf, vanwege de ‘onmenselijke vluchtelingenpolitiek’ en met name het akkoord met Turkije. Volgens de toonaangevende wereldwijde hulporganisatie ondergraaft Europa zo ‘het recht op vluchten’ en werkt daarenboven samen met een land dat op z’n minst een halfslachtige houding aanneemt op het gebied van de mensenrechten.
Maar er is meer.
Volgens een uitvoerige nota van de Europese Commissie van 7 juni zijn er soortgelijke samenwerkingsovereenkomsten in de maak met niet minder dan zestien andere landen, waaronder op z’n minst zes Afrikaanse die zonder twijfel bestempeld kunnen worden als ‘autocratische regimes’, lees ‘dictaturen’: Algerije, Ethiopië, Eritrea, Ivoorkust, Niger, Soedan en Somalië.
Op het lijstje staan ook Afrikaanse landen met iets minder dictatoriale trekjes zoals Mali, Nigeria en Marokko, naast wat meer hoopgevende democratieën-in-de-maak zoals Senegal, Ghana en Tunesië. De niet-Afrikaanse zijn het autocratische Afghanistan en de half-democratische landen Bangla Desh en Pakistan.
Wat Afrika betreft gaat het erom de vluchtelingenroute via Libië over de Middellandse Zee naar Italië droog te leggen, precies zoals dat nu al gebeurd is voor de route vanuit Turkije naar Griekenland.
En met dat doel voor ogen, schuwt Europa zelfs de meest gore Afrikaanse dictaturen niet.
Ogen sluiten
Deze Europese aanpak is helemaal niet nieuw. Ongeveer tien jaar geleden sloot Europa al een soortgelijke overeenkomst af met het Libië van kolonel Muammar Khadaffi. Er was wel een goede reden waarom de tijdens de Golfoorlog (2003) zo verguisde dictator plots weer de lieveling van het Westen werd: alleen zo kon de aanzwellende vluchtelingenstroom richting Europa, via de Libische stranden, afgeremd worden.
Dus kwam er forse Europese steun voor grenscontroles en de kustwacht. Tegelijk werd de ‘terrorist’ Khadaffi weer helemaal ‘salonfähig’: welkom bij alle Europese en andere Westerse leiders, die zich op hun beurt maar al te graag lieten verwennen in de salons van Tripoli, de Belgen incluis.
De meereizende journalisten speelden trouwens het spel destijds met graagte mee en schreven amusante stukjes over de ‘vrouwelijke lijfwachten’ van de ietwat excentrieke ‘staatsleider’ (het woord ‘dictator’ werd ietwat minder gebezigd …) en toonden beelden van de weelderige ‘warme ontvangsten’ in Bab al-Azizia, het militaire hoofdkwartier van de geëerde leider.
Over de mensenrechten van de vluchtelingen ging het nauwelijks, laat staan dat iemand zich echt bekommerde om het ‘waarom’ van hun vlucht. Het succes van de Europese inspanningen, diplomatieke maar ook financiële, werd afgemeten aan het aantal vluchtelingen dat Europa bereikte: hoe minder vluchtelingen, hoe succesrijker de Europese politiek. Die aanpak werkte destijds.
Tien jaar later is een heruitgave in de maak, maar nu op nog grotere schaal.
Mensensmokkelaars
Volgens de officiële nota van de Europese Commissie is het de bedoeling om de mensensmokkelaars de pas af te snijden en zoveel mogelijk vluchtelingen die onderweg zijn naar Europa terug te sturen naar hun eigen land. Zo moet het aantal doden op de Middellandse Zee dalen.
Om dat te bereiken zouden een hele reeks transitlanden forse steun krijgen om hun grenzen beter te bewaken en ook wel de vluchtelingen op te vangen op Afrikaanse bodem om hen daar te houden.
Dat die transitlanden zelf ook landen zijn van waaruit duizenden vluchtelingen vertrekken, daaraan gaat Europa volgens deze nieuwe politiek vlot voorbij: de meest hardvochtige en gevaarlijke dictaturen (onder meer Eritrea, Soedan, Somalië en Ethiopië) moeten Europese partnerlanden worden met als voornaamste doelstelling, het stoppen van de vluchtelingenstroom.
De diplomatieke vertaling van die doelstelling luidt letterlijk: ‘Het verhogen van het aantal terugkeerders met een voorkeur voor vrijwillige terugkeer met de bedoeling om hen te reïntegreren”.
Oorzaak aanpakken?
Toegegeven, op enkele plaatsen in de nota is er sprake van een noodzakelijke Europese politiek in: “met het volle respect voor onze humanitaire verplichtingen en de verplichtingen op het gebied van mensenrechten”. En dan deze bijna-cryptische zinnetjes: “Op de lange termijn zal de Europese Unie verder de grondoorzaken van de illegale migratie en gedwongen verplaatsingen aanpakken. Dit zal vereisen dat de schaal en de eigenheid van de traditionele ontwikkelingsmodellen grondig opnieuw bekeken worden.”
Kortom: nu meteen, op korte termijn, moeten de vluchtelingen weer naar huis, snel en krachtdadig. Op langere termijn kan Europa wel eens bekijken waarom die mensen eigenlijk massaal hun land ontvluchten.
De pijnlijke contradictie is dat de Europese Unie in afwachting volop wil samenwerken met de regimes die … precies de oorzaak zijn van de vlucht van duizenden Afrikanen, elke dag opnieuw, richting Europa. Maar daarvoor knijpt Europa krampachtig de ogen dicht.
Liever thuis
Volgens het Hoog Commissariaat voor de Vluchtelingen zijn er nooit zoveel mensen op de vlucht geweest als het afgelopen jaar: meer dan 65 miljoen, één op 113 wereldbewoners slaapt niet meer in zijn eigen bed. Bijna 90% van hen zwerft rond in eigen land of in de buurlanden. Europa vangt momenteel maar een fractie op van de vluchtelingen op wereldschaal.
Een kwart eeuw van journalistieke ervaring in Zwart-Afrika, heel dikwijls ook in landen van waaruit velen wegvluchten, àls ze de kans krijgen, heeft me geleerd dat niemand ervoor kiest om vluchteling te worden.
Het is volstrekt geen toeval dat een aantal landen waarmee de Europese Unie nu wil samenwerken om de vluchtelingenstroom onder controle te krijgen … bij de grootste leveranciers zijn van vluchtelingen in Europa, ook in België (Nigeria, Somalië, Ivoorkust, Eritrea).
Specifiek voor ons land bijvoorbeeld vragen ook elk jaar ongeveer 1.000 Congolezen en zowat 300 Rwandezen asiel aan, alweer twee landen waarmee de huidige Belgische regering de beste relaties onderhoudt.
Niemand vlucht voor zijn plezier
En diegenen die hier geraken vormen nog maar het topje van de ijsberg, die enkelingen die de middelen en de wilskracht hebben gevonden om de oversteek te wagen. Voor elke asielzoeker aan de poort van Brussel staan er enkele duizenden te hopen om weg te geraken.
De reden is nochtans eenvoudig: onderdrukking tot en met marteling en moord, rechtsonzekerheid, geen toekomst voor de kinderen, een gebrek aan de meest elementaire behoeften zoals voedselveiligheid en een elementaire gezondheidszorg … en dikwijls een combinatie van dit alles.
Zoals de bevoegde staatssecretaris voor Asiel en Migratie in een recent interview volmondig toegaf: “Ook ik zou in die omstandigheden er alles aan doen om met mijn kinderen weg te vluchten”. Een grootmoedige bekentenis die mogelijk ook leeft bij andere Europese leiders.
Lessen uit het verleden
Tien jaar geleden hoopte Europa de vluchtelingen tegen te houden aan de Libische stranden door een pakt met de "duivel" Khadaffi. De afloop van dat verhaal kennen we: Khadaffi is gevallen en de poort vloog weer helemaal open. Omdat de grondoorzaken van die massavlucht uit Afrika nooit fundamenteel aangepakt werden.
Nu moeten het pakten worden met een hele reeks "duivels". Met een soortgelijk voorspelbaar resultaat. Op korte termijn kan zo de vluchtelingenstroom wellicht ingedamd worden. Op lange termijn zal dit een zinloze en bijzonder dure oefening blijken, ten koste van nog meer onderdrukking in de vertreklanden en nog minder kansen voor wie probeert weg te geraken uit zijn hel.