Optima, de financiële Icarus die te hoog vloog

Ton van Lierop is coördinator van de sociaal-economische redactie van de VRT. Hij verzorgt ook "De Vrije Markt", het sociaal-economische programma op Eén.

Er is een opmerkelijke parallel te trekken. Verander de naam Optima in DSB en hetzelfde scenario ontrolt zich. DSB stond voor Dirk Scheringa Bank, opgericht door de gelijknamige selfmade Nederlandse zakenman uit de kop van Noord-Holland, bij Alkmaar, waar hij zijn fortuin ook stak in de plaatselijke topvoetbalclub AZ. Met geld van Scheringa werd AZ in 2009 zelfs landskampioen.

Scheringa was oorspronkelijk een politieman, die de betrouwbaarheid van zijn ambt gebruikte om tegen woekerwinsten geld uit te lenen. Binnen enkele jaren werden zijn kleine onderneminkjes, zoals de Frisia Voorschotbank, een conglomeraat dat uiteindelijk ook een officiële banklicentie in de wacht sleepte.

DSB maakte vooral fortuin met goedkope hypotheken, waar via een zeer agressieve verkoopstrategie veel te dure verzekeringen aan werden verbonden. Met zijn banklicentie kon de grof overkomende Scheringa, van volkse komaf, daarmee een lange neus zetten naar het financiële establishment in Nederland. "Boer Dirk" werd een echte bankier.

Dat establishment kon uiteindelijk in 2009, kort na zijn "moment de gloire" met het voetbalkampioenschap, wel weer zijn zoete wraak nemen op het in hun ogen parvenu Scheringa. Na klachten over agressieve marketing en tal van onderzoeken trokken spaarders hun geld terug en DSB ging failliet. Veel spaarders verslagen achterlatend.

Jeroen Piqueur (foto hierboven) lijkt een Vlaamse pendant van Scheringa. Zichzelf als kleine zakenman omhoog gewerkt, ook investerend in vastgoed en voetbal (AA Gent) en finaal ook eigenaar van zijn eigen Optima-bank.

Waar de ex-politieman als kers op de taart zijn bizarre eigen Scheringa Museum voor Realisme wilde neerpoten in de Noordhollandse polder, vloog Piqueur met zijn eigen privéjet rond. Het was bijna tekenend, Piqueur als een soort van hedendaagse Icarus, die te dicht bij de zon kwam en zijn vleugels zag smelten, afgelopen week.

De Nationale Bank trok de banklicentie van Optima in, na vermoedens over wanpraktijken en het wegsluizen van geld. Justitie in Gent startte een onderzoek naar mogelijke strafbare feiten. En de financiële waakhond FSMA legde ook de verzekeringsactiviteiten van Optima aan banden.

Nog een opmerkelijke parallel met DSB: advocaten waren al eerder bezig met klachten tegen Piqueur wegens zijn erg agressieve verkoopspraktijken, waarbij vermogende, maar soms naïeve investeerders veel te dure verzekeringspolissen werden aangesmeerd, zonder dat er op de financiële risico's zou zijn gewezen. Klanten zouden ook al forse kapitalen hebben verloren.

Optima nam in 2011 Ethias Bank over en maakte daarmee een forse sprong qua vermogen en prestige. Opmerkelijk genoeg werd die overname eerst niet toegestaan, om later toch te worden goedgekeurd. Optima werd daarmee nog geen zogeheten "systeembank", een bank die zo groot is dat het hele financiële systeem zou lijden onder een faillissement daarvan.

Volgens de Brusselse advocaat Geert Lenssens, die optreedt namens gedupeerde Optima-investeerders, zijn de gevolgen van het nakende faillissement van Optima wel "systemisch". "Het effect is systemisch, mensen verliezen opnieuw hun vertrouwen in banken", aldus Lenssens in het VRT-programma "De vrije markt". "Er zijn geen zekerheden meer voor spaarders."

Lenssens heeft ook kritiek op de Nationale Bank, die hij verwijt te laat te hebben ingegrepen. Ook het blokkeren van rekeningen vindt hij verkeerd. "Bij Fortis en Dexia heeft de overheid de zaak kunnen kalmeren, nu zie je het tegenovergestelde effect. Men heeft olie op het vuur gegooid."

Op de financiële wereld is tegenwoordig een systeem van dubbele controle door de Nationale Bank en de financiële toezichthouder FSMA, het zogeheten "Twin Peaks-model". "Werkt die controle wel? Dat is de grote vraag", vraagt Lenssens zich af.

Zowel Lenssens als de Leuvense hoogleraar Economie en Bankwezen Filip Abraham zeggen dat er voor spaarders en bezitters van grotere vermogens opnieuw een belangrijke les te trekken is: spreid het vermogen. De overheid garandeert per persoon per rekening een bedrag van 100.000 euro.

Mogelijk aangetrokken door hogere rentetarieven legden klanten al hun eieren in de mand van Optima. "Maar het is nooit uit te sluiten dat een financiële instelling in de problemen kan komen", waarschuwt Abraham.

Hij verwacht niet dat in België grote banken van het type KBC of BNP Paribas Fortis snel voor een financiële afgrond zullen staan. "In Europa in zijn geheel zullen echter nog wel banken in de problemen raken. Dat is nooit uit te sluiten." Een pijnlijke waarschuwing uit academische kring.

De afgelopen dagen kreeg een reclamefilmpje van Optima wel een uiterst wrange bijsmaak. Het Gentse concern, dat zich vooral ook als vermogensbeheerder presenteerde, adverteerde nadrukkelijk met "goede financiële planning voor een zorgeloze toekomst". Die is voor de naar schatting acht- tot tienduizend spaarders van Optima voorlopig ver weg.

Bekijk hieronder het gesprek met professor Filip Abraham en advocaat Geert Lenssens in "De vrije markt".