Wat verwacht Hiroshima van Obama? - Stefan Blommaert

Stefan Blommaert is journalist buitenland bij VRT nieuws en was voor de VRT correspondent in China.

Een met vier megafoons gewapende zwarte autobus rijdt voorbij het Peace Memorial Museum, waar de gruwelijke realiteit van de kernexplosie in Hiroshima bijzonder grafisch in beeld wordt gebracht. “Obama heeft hier niets te zoeken, hij vertegenwoordigt het land met het grootste aantal nucleaire wapens,” zo schalt het uit de spreektrompetten.

Op de – behoudens de scanderende chauffeur geheel lege, maar uiterst moderne en ongetwijfeld dure – bus staat de naam van de organisatie die deze boodschap luid wil verspreiden. De politieman aan wie we vragen of hij de groep kent, haalt zijn schouders op. Het zijn er zoveel, zegt hij, deze ken ik niet.

Er staat ook een protestmens alléén in de avondzon, hij schreeuwt zich schor in zijn microfoon die verbonden is met een indrukwekkende luidspreker. Tussen elleboog en bovenlichaam klemt hij een vlag waarop iets staat tegen Obama. Want “het is niet gepast dat die hier naar Hiroshima komt”.

Hetzelfde discours als wat eerder al door de busroeper was verspreid. Of hij een organisatie vertegenwoordigt, en op andere momenten soms wat aanhangers meebrengt? “Nee,” klinkt het antwoord, “ik kom hier helemaal uit mezelf.” Japanse democratie op zijn best.

De agenten die elke hoek rond het Herdenkingspark bewaken geven geen krimp, al is de man behoorlijk luidruchtig.

Op de vooravond van Obama’s bezoek, gisteren dus, waren ze echt met veel. Een veertigtal om precies te zijn. Alweer dezelfde boodschap over de Amerikaanse president die niet welkom is. Deze mensen zijn uiterst links, ze vertegenwoordigen de arbeidersklasse, zeggen ze. En ook zij worden gedoogd door de ordediensten, dit keer in gevechtsuitrusting maar alweer uiterst beleefd.

De woordvoerder van de actiegroep is graag bereid ons te woord te staan, hij heeft maar één boodschap: “We verwachten niets van het bezoek van Obama, het enige wat we willen is dat er een wereldwijde nucleaire ontmanteling komt.”

Op dit ogenblik niet realistisch, maar het idee heeft in Japan zeker en vast een ruim draagvlak. En niet in het minst hier in Hiroshima.

De inwoners van deze stad weten wat de gevolgen zijn van een kernaanval. Iedereen heeft familie die is omgekomen tijdens of na het droppen van de eerste atoombom. Het is dus niet te verwonderen dat er uitgesproken meningen bestaan over de komst van een president die het land vertegenwoordigt dat ooit de beslissing nam om deze en nog een tweede bom te gooien.

Moest die president bijvoorbeeld geen excuses aanbieden voor al het leed dat daardoor werd veroorzaakt? Heel wat overlevenden van de atoomaanval vinden van wel. Zij gaan niet zover als hogervermelde groeperingen die Obama de deur willen wijzen, maar ze hadden wel een ingetogen verontschuldiging verwacht.

Geen al te extreme verwachting, als je weet hoeveel mensen er zijn omgekomen en in welke omstandigheden. Maar in politiek en historisch perspectief was het toch teveel gevraagd. Want excuses, dat betekent dat heel de legitimiteit van het Amerikaanse bombardement op Hiroshima op de helling wordt gezet. En dus ook de legitimiteit van de overwinning. 

De atoombom was nodig, zo luidt de westerse geschiedenisboekverklaring, om de Tweede Wereldoorlog definitief te beëindigen en nog meer slachtoffers te voorkomen. Dat is geen algemeen aanvaarde interpretatie.

En zeker hier in Japan, waar men weet hoeveel ellende de bom heeft veroorzaakt – vooral bij gewone burgers – bestaan daar andere meningen over.

En toch: volgens een peiling van de krant Japan Times vindt meer dan zestig procent van de Japanners dat Obama zich helemaal niet hoefde te verontschuldigen. Ik had er hier in Hiroshima geen poll voor nodig om vast te stellen dat de meeste inwoners het bezoek van de Amerikaanse president wel zien zitten.

Niet dat ze vereerd zijn. Het is geen gevoel van genoegdoening over een zo belangrijk iemand die het zich verwaardigt om – al was het maar voor enkele uren – naar hun stad te komen.

Ze hopen oprecht (en in het Engels hebben ze daar de mooie term genuinely voor) dat de komst een stap betekent in de richting van nucleaire ontwapening. Een stap: ik heb het woord hier meermaals gehoord de voorbije dagen.

Een groot deel van de Japanners is nucleair pacifist. Dat is zeker het geval voor de inwoners van Hiroshima. Elke vezel in hen is gekant tegen kernwapens. De gesprekken die ik hier had met jongeren en ouderen gingen dan ook niet zozeer over de excuses – waar de nationale en internationale pers het vooral over heeft – maar over wat Obama en de Amerikanen echt zullen doen.

Komt er een geleidelijke denuclearisering, zoals de nog kersverse Amerikaanse president beloofde tijdens zijn befaamde speech in Praag in 2009 (de finale push om hem dat jaar de Nobelprijs voor de Vrede toe te kennen)?

Of waren het toen alleen maar woorden, en zijn de Amerikanen helemaal niet van plan om hun kernarsenaal ooit op te geven? Ik hoorde evenveel hoopvolle antwoorden als cynische bemerkingen. 

De komst van een president met zoveel macht beroert. Alles ligt gevoelig bij dit bezoek. Zal de president het indrukwekkende Peace Memorial Museum bezoeken, waar Secretary of State John Kerry zo van onder de indruk was vorige maand?

‘Gut-wrenching’ noemde hij het, hartverscheurend. Ik zag er zelf afschuwelijke scènes met verhakkelde en verbrande menselijke schimmen, wezens die zich vastklampen aan de laatste strohalm van hun menselijk bestaan.

Op elke plek in het museum voel je het leven uitdoven. Als gevolg van een lichtflits, 580 meter boven het aardoppervlak. Als gevolg van een politieke en militaire beslissing. 

Misschien wil men Obama – of de Verenigde Staten – die confrontatie besparen. Tot nu toe heet het dat de Amerikaanse president te weinig tijd heeft om het museum te bezoeken. Al is niets uitgesloten natuurlijk, het zou niet de eerste keer zijn dat Obama verrast.

De hele discussie over de komst van Obama neemt niet weg dat het bezoek historisch is. En dat het moed vereist. Al van in het begin van zijn ambtstermijn had de nieuwe president laten weten dat hij Hiroshima en Nagasaki wou bezoeken.

Toen lag het nog gevoelig, vooral omdat Noord-Korea voortdurend provoceerde (net voor de speech van Obama in Praag had het land een lange-afstandsraket gelanceerd, en enkele weken later voerde het zijn tweede kernproef uit) en ook Iran werkte op de internationale nucleaire zenuwen.

Dat Obama nu – op het einde van zijn mandaat – nog als president in functie naar Hiroshima wil komen, accentueert zijn persoonlijke belangstelling voor een kernvrije wereld. Maar zoals hij zelf al zei: tijdens zíjn leven zal dat ideaal wellicht niet worden verwezenlijkt.

Hier in Japan zijn velen al tevreden als Obama zijn belofte van 2009 zal herhalen. “Alle kernbommen moeten de wereld uit.” Hoezeer we ons ook proberen in te leven, voor u en mij heeft zo’n uitspraak een andere betekenis dan voor iemand uit Hiroshima.