Waarom is het verkeer in Zweden zoveel veiliger?

Voor veilig wegverkeer moet je in Zweden zijn, want daar zijn de ongevallencijfers het laagst met 27 slachtoffers per miljoen inwoners. Niemand doet beter. Vorig jaar stierven in Zweden 259 mensen op de weg, onder hen twee kinderen. In Belgiƫ zijn vorig jaar 655 mensen omgekomen en onder hen 17 kinderen. Wat maakt Zweden zo'n verkeersveilig land? Heeft het alleen met de omvang te maken, met een minder verzadigd wegennet en met nauwelijks verstorende elementen van onder meer onze typische lintbebouwing?
analyse
Analyse

Luc De Smet is VRT-journalist, gespecialiseerd in mobiliteit.

Wat meteen opvalt in Zweden is de rust op de weg. Het gaat er allemaal veel gemoedelijker aan toe en dat heeft veel te maken met de snelheidsbeperkingen. Het is echt zoeken naar snelwegen waar je meer dan 100 km/u mag rijden. Ondenkbaar in Vlaanderen, maar in Zweden maakt dat het autorijden een pak aangenamer.

Ann Heirman is voor Volvo in Zweden gaan werken en is na jaren stressen aan de Kennedytunnel helemaal bekeerd tot het Zweedse model. Ook zij vreesde voor slaapverwekkende autoritten naar haar werk in Gƶteborg, maar al snel ontdekte ze alle voordelen. Het verkeer vlot er beter, uiteraard omdat het er minder druk is, maar vooral omdat er geen sprake is van dat ons zo bekende jachtige gedoe op de snelweg.

Niet heiliger dan de paus

Zweden blijken zich te gedragen in het verkeer en houden zich aan de regels. Snelheidsborden worden er nageleefd en het is ook vanzelfsprekend dat wie gedronken heeft, al was het maar een glas bier, niet achter het stuur kruipt. Dat is al een enorm verschil met Belgen die wel geloven in snelheidsbeperkingen en alcoholverboden zolang ze die niet hoeven na te leven.

Dat de Zweden gezagsgetrouwer zijn, heeft ook te maken met de strenge arm van de wet. Wie dronken achter het stuur betrapt wordt, mag zijn rijbewijs meteen inleveren en ook op snel rijden staan torenhoge boetes. In heel het land staan meer dan 3.000 camera's die vanuit een centrale post in het noorden van het land worden aangestuurd. Ze werken nooit allemaal, maar het valt niet te controleren of ze flitsen of niet, en een eventuele overtreding wordt er meteen elektronisch doorgestuurd.

Bellen niet verboden

Het blijkt wel dat waar weinig cameraā€™s staan, ook de Zweden het minder nauw nemen met de regels. Zo is er een probleem in de binnensteden waar de zone 30 niet zo strikt wordt nageleefd. Ook de Zweden zijn dus niet heiliger dan de paus.

Dat blijkt ook zo met bellen achter het stuur. Vreemd genoeg is dat niet verboden in Zweden maar wel sociaal niet aanvaard. En toch bellen ze dat het geen naam heeft wat bewijst dat vriendelijk vragen om wijs te zijn achter het stuur, weinig uithaalt. Alleen de stok achter de deur blijkt een doorslaggevend element.

Vision Zero: weg heilige huisjes

Verkeersveiligheid heeft in Zweden altijd veel aandacht gekregen en staat daarom bekend als een gidsland op dat vlak. Maar dat komt niet zomaar.Ā De eerste auto's die veiligheidsgordels standaard aanboden, kwamen uit Zweden en ook de driepuntsgordel is daar uitgevonden.Ā 

Ook het Zweeds instituut voor verkeersveiligheid zet het land al zo'n tachtig jaar aan tot voorzichtigheid op de weg. Dat ging alle verhoudingen in acht genomen niet zo slecht in Zweden en ze dachten op de goede weg te zijn tot in de jaren negentig de ongevallencijfers weer toenamen.

Het bleek dat de daling van de jaren voordien alleen te maken hadden met de economische crisis. Het roer werd meteen omgegooid en de verkeersdeskundigen pleitten voor een totaal nieuwe aanpak waarbij geen heilig huisje zou overeind blijven: in 1997 is de Vision Zero bij wet goedgekeurd.

Dit was een totale nieuwe kijk op verkeersveiligheid waarbij het uiteindelijke doel was geen slachtoffers meer in het verkeer. Dit mag niet de prijs zijn die betaald wordt voor mobiliteit. Ongelukken zijn niet te vermijden maar niemand mag daarbij sterven of zwaargewond worden.Ā 

Het klinkt utopisch maar Zweedse verkeersdeskundigen denken dat het kan want daarvoor is er genoeg wetenschappelijke kennis over autoā€™s en verkeer. Het vereist een globale aanpak waarbij autoā€™s veiliger worden maar ook de weginrichting wordt aangepast.

De mens is de onbetrouwbare factor, want 90 procent van de ongelukken zijn het gevolg van een menselijke fout. Zweden wil het systeem aanpassen zodat mensen niet kunnen in de fout gaan of zich misdragen. Pas niet de mens aan het systeem aan, maar het systeem aan de mens. Sommige Zweedse verkeersdeskundigen beweren ook dat eens achter het stuur, de kans groot is dat iedereen zich als een idioot gedraagt. Het komt erop aan dat de bestuurders zich niet als een idioot kunnen gedragen.

Snelheid is dodelijk

Zweden heeft zwakke en sterke weggebruikers van elkaar gescheiden. Fietspaden zijn dus afgezonderd van de rijbaan voor auto's en niet met een simpele witte lijn maar met een gracht, een afsluiting of een grasveld. En als het niet anders kan, zoals in de binnenstad, dan moet de snelheid drastisch omlaag naar 30 km/u.

De verklaring is eenvoudig: als een zwakke weggebruiker aan 50 km/u aangereden wordt, heeft hij 80 procent kans om te sterven, bij 30 km/u is dat maar 10 procent.

We weten ondertussen hoeveel kracht het lichaam van een mens kan verwerken. Kracht is het gevolg van snelheid en het wordt maar veiliger als de snelheid daalt.

Diezelfde redenering wordt ook gebruikt voor snelheidsbeperkingen op gewestwegen. Het grootste gevaar op zo'n wegen ligt in frontale botsingen en vanaf 70 km/u durft niemand nog een cent te verwedden op het leven van de bestuurder en zijn passagiers. Daarom is er in Zweden een algemene snelheidsbeperking en mag er maar 90 km/u gereden worden waar inhalen veilig is.

Zweden heeft dus massaal gewerkt aan de gewestwegen en zo'n 3000 kilometer aan wegen is aangepast of omgevormd tot 2 + 1 wegen met op vele plaatsen betonnen stootbanden om het inhalen onmogelijk te maken. En als de weg niet aangepast kan worden, dan is dat jammer maar dan moet de snelheid naar beneden.

Slimme lichten, een overvloed aan ronde punten, vluchtheuvels en verkeersdrempels helpen de Zweden om zich te gedragen. Controles overal en een lik-op-stukbeleid zijn onontbeerlijk voor een verkeersveiliger land.

Zweden koos voor drastische maatregelen maar toen de Vision Zero is aangenomen, waren niet alle politieke partijen daarover opgetogen. Mijn auto, mijn vrijheid en aan die vrijheid tornen, dat was niet vanzelfsprekend. Maar twintig jaar later is de weerstand afgebrokkeld.

Het vraagt politieke moed om beslissingen te nemen die hard aankomen en waarvan niet iedereen meteen het nut inziet. ā€˜Geen verkeersslachtoffersā€™ lijkt wel een droom, maar Zweden gelooft er in. Wie niet overtuigd is en vindt dat verkeersslachtoffers onvermijdelijk zijn, kan zich de vraag stellen wie hij binnen zijn familie- of vriendenkring dan wel wil opofferen want als het over die groep gaat, is iedereen wel te vinden voor een Vision Zero.

Meest gelezen