Geen levenslang voor Karadzic - Kristien Bonneure
Kristien Bonneure is VRT-journalist. Zij volgde de Balkanoorlogen op de voet.
Ik hoor de draden van tegenspoed
tot kever geworden alsof een oude zanger
vermorzeld door stilte verandert in een stem.
De stad brandt als een brokje wierook
In de rook het gerommel van ons bewustzijn.
Lege pakken glippen door de stad.
Rood is een steen die sterft, ingebouwd in een huis. De Pest!
Kalm. Het leger gewapende populieren
marcheert de heuvel op, in zichzelf gekeerd.
Lucht van agressor bestormt onze zielen
Het ene moment nog menselijk en het volgende ben je een wezen van lucht.
Ik weet dat dit al de voorbereiding is van de schreeuw:
wat brengt zwart metaal in de garage ons?
Zie hoe angst een spin is geworden
op zoek naar het antwoord in zijn computer.
Dichter
Bovenstaand omineus gedicht, ‘Sarajevo’ genaamd, is van de hand van Radovan Karadzic, 70 jaar geleden geboren in de Montenegrijnse bergen. Vanuit zijn cel in Scheveningen vroeg hij vorig jaar om een internetaansluiting, “om zijn schrijverscarrière te kunnen voortzetten”.
Karadzic publiceerde verschillende bundels, de laatste nog in 2005, ‘Onder de linkerborst van de geschiedenis’. Karadzic was toen zelf al tien jaar spoorloos; hij werd sinds het einde van de Bosnische oorlog in ’95 internationaal gezocht. Hij daagde de wereld uit door de bundel te laten verschijnen in de geboortestad van zijn politieke beschermheer uit Servië, oud-president Milosevic.
Die zat op dat moment zelf in de VN-gevangenis van Scheveningen, maar hij zou een jaar later overlijden. Zijn proces werd stilgelegd. Dat van Karadzic heeft vandaag zijn beslag gekregen.
Een valse identiteit
Karadzic studeerde geen poëzie, maar geneeskunde. Hij was lange tijd psychiater. Na zijn turbulente periode als nationalistisch politicus tijdens de Bosnische oorlog, keerde hij terug naar de (alternatieve) geneeskunde.
Hij leefde niet bepaald ondergedoken, maar wel onder een valse naam en met een ander uiterlijk: dr. Dragan Dabic, voorzien van een lange baard en het grijze haar in een man bun op het hoofd. Zo werd hij in de zomer van 2008 in de kraag gevat op een bus in Belgrado, en kwam er een eind aan een zoektocht van dertien jaar. Sindsdien verblijft de man in de VN-gevangenis van Scheveningen, waar hij aan zijn eigen verdediging werkte, weliswaar bijgestaan door juridische advizeurs.
Het proces Karadzic heeft vijf jaar geduurd, van 2009 tot eind 2014. 497 dagen lang, met 337 getuigen die de aanklager had opgeroepen en 248 die Karadzic wilde verhoren. 11.000 bewijsstukken, tienduizenden pagina’s tekst. Een monsterzaak.
Dat heeft alles te maken met de breedte van de aanklacht. Aanklachten, meervoud. Twee wegens genocide, vijf wegens misdaden tegen de mensheid, vier wegens oorlogsmisdaden.
Het gaat over het beleg van Sarajevo tussen ’92 en ’95, met bombardementen en sluipschutters en tienduizend doden in de Bosnische hoofdstad. Uiteraard ook over de gebeurtenissen in het oostelijke bergstadje Srebrenica, waarbij 8000 jongens en mannen werden gedood in de hete julidagen van 1995; de grootste slachtpartij op Europese bodem sinds de Tweede Wereldoorlog.
Karadzic moest zich ook verantwoorden voor het mishandelen, opsluiten, verkrachten, wegjagen… van niet-Serviërs op het hele Bosnische grondgebied en voor het gijzelen van VN-blauwhelmen. Etnische zuivering was een begrip dat we in de jaren ’90 leerden kennen.
Joegoslavië
Voor wie toen nog niet geboren was: Joegoslavië spatte uit elkaar en waar de Serviërs het in het grote land voor het zeggen hadden, bleken ze in de minderheid in de nieuwe landen Kroatië en Bosnië. Het conflict werd aangewakkerd door nationalistische blaasbalgen ten allen kante.
De internationale gemeenschap greep te laat in. Ook nu nog is Bosnië een verdeeld land, dat met touwtjes en spuug aan elkaar hangt. De verzoening heeft nog een lange weg te gaan. De opvolger van Karadzic, de huidige Bosnisch-Servische president Dodik, opende enkele dagen geleden een school, vernoemd naar Karadzic. In één adem sprak hij over de “vernederende rechtszaak” in Den Haag.
Geen levenslang
De aanklager, de Belg Serge Brammertz, eiste levenslang voor Karadzic. Het Joegoslaviëtribunaal heeft die maximumstraf al enkele keren uitgesproken, maar niet voor Karadzic. Wegens verzachtende omstandigheden – een vlotte samenwerking met het tribunaal, het opgeven van al z’n mandaten na de oorlog- kreeg hij “maar” veertig jaar.
Voor Serge Brammertz maakt het in de praktijk weinig verschil uit; de man is hoe dan ook al zeventig. Op tien van de elf aanklachten zijn de rechters ingegaan.
Enkel wegens genocide in zeven steden en gemeenten buiten Srebrenica is hij niet veroordeeld; niet omdat daar geen vreselijke dingen zijn gebeurd ,maar omdat de rechters het niet bewezen achtten dat er een genocidaire intentie bestond.
Karadzic zelf pleitte onschuldig. Hij verklaarde tijdens zijn slotpleidooi dat er inderdaad misdaden zijn begaan tijdens de ”vreselijke oorlog”, maar dat hij daar nooit het bevel toe gegeven heeft. “Mijn geweten is zuiver, maar mijn hart is bezwaard”, zei hij, “want ik wou geen oorlog”. En nu, na de uitspraak in eerste aanleg die hij met een uitgestreken gezicht beluisterde, heeft hij al aangekondigd in beroep te zullen gaan.
Sarajevo, Aleppo
Meer dan twee decennia na de oorlog. Dat is erg lang. Maar leed verjaart nooit voor al wie slachtoffer was of dierbaren heeft verloren. Daarvan getuigden de honderden nabestaanden die naar Den Haag waren gekomen.
Op enkele jaren tijd vielen er 100.000 doden in Bosnië; meer dan twee miljoen mensen moesten hun huis verlaten en sloegen op de vlucht. Ook ons land heeft Bosniërs opgevangen; in Gent wonen verschillende families uit Srebrenica. Recent organiseerden ze de fototentoonstelling “In stilte verzwegen”. Alles gaat voorbij, behalve het verleden, schreef professor politieke wetenschappen Luc Huyse. Als u wil voelen hoe de oorlog nog altijd nazindert in nagenoeg elk gesprek in ex-Joegoslavië, lees dan eens het uitstekende ‘Ex’ van Peter Vermeersch.
Er is veel gebeurd sinds de jaren negentig. We zijn helaas al enkele oorlogen, etnische of religieuze conflicten verder, in Afghanistan, Irak, Oekraïne… Er waren aanslagen van New York over Nairobi tot Parijs en nu ook Brussel. De belegering van Aleppo, de war-by-proxy in Syrië doen in meer dan één opzicht pijnlijk denken aan Bosnië. Dat is voer voor een ander rechtscollege in Den Haag, het Internationaal Strafhof. Ooit, hopelijk.