Canossa heet nu Ankara

Lukas De Vos was journalist buitenland bij VRT Nieuws.

Even opfrissen. De Investituurstrijd woedde 960 jaar geleden in alle hevigheid. Het machtsopbod tussen Keizer en Paus draaide om wie het recht had bisschoppen te benoemen. De eerste wou verhinderen dat erfopvolging de macht van de keizer van het Heilige Roomse Rijk zou aantasten (geestelijken waren al onderworpen aan het celibaat), de tweede claimde dat godgegeven macht boven die van de menselijke politiek ging (de Dictatus Papae uit 1075).

Hendrik IV liet zich niet gelegen aan de bemoeienis van Gregorius VII. Hij zette de paus af en zou later tegenpaus Clemens III steunen. Gregorius sloeg de keizer in de ban, en dwong hem tot publieke vernedering door een boetetocht naar het Italiaanse slot van Canossa. Hendrik moest drie dagen lang in een haren kleed en in de sneeuw wachten tot de paus hem audiëntie wou verlenen en vergiffenis wou schenken. Lang duurde de verzoening niet.

Hendrik had snel door dat Gregorius een politieke nederlaag had geleden door terug te komen op de excommunicatie. Hij negeerde zijn benoemingen, verdreef hem uit Rome, en liet zich door Clemens III kronen.

Er loopt een akelige parallel met Turkije vandaag. Het kalifaat bestaat en het heet Erdogan. Want hem is de macht gegeven te oordelen over de “vluchtelingswaardigheid” van iedereen die toevlucht wil zoeken in de Unie. De bezwaren van het Europees Parlement, het internationaal recht en mensenrechtenorganisaties zijn zonder meer opzijgeschoven. In naam van “politiek realisme” heeft de Unie zijn ziel verkocht, en zich onderworpen aan de Grote Turk, zonder het cynisme dat Hendrik IV sierde. Want to add insult to injury heeft Europa niet eens de symbolische vernedering begrepen die het zichzelf liet opleggen.

Op het ogenblik dat de Turkse eerste minister Ahmet Davutoglu alles binnenhaalde wat Ankara had opgelegd, stond president Tayyip Erdogan in Canakkale, aan het monument waar de 101e verjaardag werd herdacht van de Turkse overwinning in WO I op de geallieerde vloot van Fransen en Britten. Hij kapittelde de lauwe Europeanen: “Ze koesteren een adder aan hun borst”, riep hij uit, niet gehinderd door enige zelfkennis.

(Hij doelde natuurlijk op de Koerden, wier stellingen in Noord-Irak hij de dag daarop opnieuw liet bombarderen, onder het mom van strijd tegen de terreur die opnieuw 5 doden en 36 al dan niet zwaar gewonden had gemaakt bij een zelfmoordaanslag in Istanbul, en die gemakshalve vrijwel automatisch wordt toegeschreven aan de radicale Koerdische Arbeiderspartij PKK). “De Europeanen gedragen zich roekeloos, ze lijken wel te dansen in een mijnenveld”.

De radicale nationalistische partij MHP deed er nog een forse schep bovenop. “Een eeuw geleden kleurden de loopgraven van de de overweldigers rood van het bloed onzer martelaren”, bofte partijleider Devlet Bakçeli. “Maar de Westerse ambities verdronken in de spiritualiteit van Canakkale. Wat denken de marionetten van de imperialistische moordenaars wel ?” – (het gaat dus over de Europeanen met wie net een overeenkomst wordt gesloten) – “Dat ze met nieuwe loopgraven ons gaan dwingen ?”

Britten en Fransen hadden beter moeten weten. Voor de bühne heeft de Franse president François Hollande wat stoer voorbehoud gemaakt, in naam van de “mensenrechten en de persvrijheid”, maar de linkerhand mocht niet weten wat de rechter deed. Iedereen slikte zijn voorbehoud in. Europees president Donald Tusk mag geciteerd worden voor de understatement van het jaar. “Ik ben voorzichtig optimistisch”, liet hij zich ontvallen. “Maar eerder voorzichtig dan optimistisch”.

Dat zal niet op zich laten wachten. Cyprus heeft zijn dreigement niet ingetrokken om zijn veto te stellen, als Ankara Cyprische vliegtuigen niet laat landen en schepen niet laat aanleggen op Turks grondgebied. De Cyprische president Nikos Anastasiades was al helemaal niet te spreken dat achter zijn rug een overeenkomst met Turkije was bedisseld. Tussen Duitsland, Nederland, en de Commissie. Turkije vraagt de opening van 5 nieuwe hoofdstukken om de toetredingsonderhandelingen te versnellen? “Zonder ons”.

Het was al een ongelukkige zet om op het ogenblik dat andermaal zeer gevoelige gesprekken plaatsvonden tussen Grieks- en Turks-Cyprioten om de bezetting door Turkije, dat nog altijd 30.000 soldaten in het noorden houdt, ongedaan te maken en opnieuw een eenheidsstaat te vormen, die belofte te doen.

In de uiteindelijke tekst staat alleen dat hoofdstuk 33 mag geopend worden. Ook dat is een jammerlijke keuze, want dat gaat over financiële en budgettaire bepalingen, op een ogenblik dat Turkije door de Russische boycot, het verlies van zijn Voor-Aziatisch hinterland, de lage olieprijzen, de stroeve betrekkingen met Egypte, en de snel smeltende groei (van 9 naar 3 %) zich zorgen moet maken over zijn uitvoer en zijn groeicapaciteit. En nog altijd blijven een tiental hoofdstukken in pakijs bevroren vanwege schending van grond- en mensenrechten, en inbreuken op internationaal recht.

Daar heeft de EU zijn democratische waarden verkwanseld voor een bord linzensoep, dat het zelf nog aan een woekerprijs moet betalen. Goed, vanaf 20 maart moeten alle vluchtelingen van de Griekse eilanden terug naar Turkije. Vreemd, want als bij wonder heeft de Turkse kustwacht 1.700 vluchtelingen kunnen stoppen – het voorbije halfjaar gebeurde er niets, wat er misschien wel op wijst dat de Turken eerder smokkelaars en asielzoekers aanzetten om het ruime sop te kiezen (met alle risico's van dien) dan ze tegen te houden.

Voor elke Syrische vluchteling die teruggestuurd wordt, wil de EU een andere, wettelijk, een beveiligde aftocht naar Europa te geven. Er is sprake van 72.000 gegadigden. Turkije krijgt wel 6 miljard toegestopt om de kampen wat menselijker te maken. Doekje voor het bloeden: elke vluchteling krijgt, zoals de Conventie van Genève bepaalt, een individuele behandeling en het recht op beroep tegen een afwijzing.

Maar dat Turkije nu plots tot “veilig land” wordt uitgeroepen doet de wenkbrauwen fronsen (en zal allicht een voorwendsel zijn om binnen afzienbare tijd de toezegging in te trekken). Want door een brutaal manoeuvre van Erdogan, die vorig jaar eenzijdig het bestand opzegde met de PKK, neemt het aantal bomaanslagen hand over hand toe. Het aantal dodelijke slachtoffers niet minder. Aanslagen die evengoed door de PKK als door IS of, god verhoede, de Turkse geheime dienst zelf zijn opgezet (want sinds die in opspraak kwam door dubbelzinnige wapenleveringen aan het Syrisch verzet tegen Assad, lijkt de regering helemaal de trappers kwijt).

De essentie, daar is de EU helemaal aan voorbijgegaan. Hoe kun je op voet van gelijkheid regelingen treffen met een bewind dat alle democratische regels aan zijn zolen lapt ? Een greep.

De Koerden zijn opnieuw kop van jut. Sinds de Republiek Ararat door het Turkse leger onder de voet werd gelopen in 1930, zijn deze “Bergturken” de perfecte binnenlandse bliksemafleider voor al wat met veiligheid te maken heeft. De aanslag in Ankara (37 doden) volstaat om 15.000 nieuwe agenten te rekruteren. Het Koerdische Newroz (nieuwjaarsfeest) tussen 17 en 21 maart is vrijwel overal verboden. Erdogan verhoogt de druk op het parlement om de onschendbaarheid van de – democratisch verkozen ! – leden van de HDP (Koerdische Democraten) op te heffen, en haar leiders te vervolgen. Premier Davotuglo biedt wat weerstand, maar zal de eis toch aan het parlement voorleggen. Erdogan is ijverzuchtig genoeg om het neen van de HDP tegen de installatie van een sterk (autoritair) presidentieel bewind niet te vergeven.

De pers en het sociale media worden met de dag meer aan banden gelegd. De staatscoup tegen de onafhankelijke en grootste krant Zaman (met inbegrip van Today's Zaman en het persagentschap Cihan News) zorgde amper voor een rimpeling in de Europese gremia. Na de onthoofding van Cumhürryet, was er tegenwind van het Hooggerechtshof. Dat sprak beide uitgevers van de krant vrij van “verraad”.

En Erdogan? Die legt de uitspraak feestelijk naast zich neer. Dat Zaman in Turkije nu onbeschaamd een propagandamondstuk van de president is geworden, deert blijkbaar niemand – behalve de buitenlandse vestigingen van Zaman zelf die hun band met Ankara opzegden, zoals de Duitse versie (40.000 abonnementen) en de Nederlandstalige. Er zitten ondertussen tientallen journalisten opgesloten voor hun politiek verzet (een triest record, na China, Egypte en Iran).

Daarnaast viseert Erdogan al even onbeschaamd de academische wereld. Nadat ruim 2.200 academici een vredesoproep hadden gedaan om te praten met de Koerden, zijn inmiddels 464 vervolgingen ingesteld. Erdogan beschuldigt ze van verraad, “ze zullen het voelen”. Op de dag van de schande in Brussel, 18 maart, verklaarde hij dat de aanvallen op de Koerden niet alleen “ethisch verantwoord” zijn maar ook “volslagen wettelijk”.

Een correspondent van Der Spiegel is vanwege te kritisch het land uitgezet. Drie academici, Esra Musgan, Mercaffer Kaya, en Kivanç Ersoy moeten zich verantwoorden voor “propaganda voor een terroristische beweging” (de PPK). De Britse hoogleraar computerwetenschappen Chris Stephenson, die al een kwarteeuw in Turkije woont, is verwijderd van de Bigli Universiteit in Istanbul omdat hij drie veroordeelde collega's alle steun toezegde. En vooral omdat hij een uitnodiging op zak had om Newroz mee te vieren. De Raad van Europa vindt het gedrag van Turkije beneden alle peil. Erdogan legt de kritiek naast zich neer.

Nu richt Erdogan voorgoed zijn pijlen op de rechterlijke macht. Eén dag na het akkoord met de EU werd bekend dat 54 rechters en openbare aanklagers voor het 2e Gerechtshof voor Zware Straffen zijn gedaagd in Bakirköy. De aanklacht, dik 3.000 bladzijden, luidt: “banden met Fetö/PDY” met als doel “de staat omver te werpen”. Het is een afrekening met zijn oude medestander Fethullah Gülen (de al even conservatieve prediker die in de VS zijn toevlucht heeft gezocht, maar ene groot deel van de scholen in Turkije inspireert).

Tien aanklachten zijn er. Ze variëren van militaire spionage tot oprichting van een terreurnetwerk, van een poging tot staatsgreep tot het openbaar maken van geheime documenten. Veroordeling verzekerd. Geëiste straf: gaat van tweemaal levenslang plus meer dan 31 jaar cel, tot “amper” 67 jaar en 3 maand gevangenis.

De aanleiding is nogal penibel: in 2013 is een groot corruptieschandaal blootgelegd waarbij Erdogan, en zijn zoon, een vooraanstaande rol hebben gespeeld. Dat is natuurlijk majesteitsschenneis, nu al lopen er meer dan 1.800 aanklachten vanwege “belediging van het staatshoofd”. Geen wonder dat de staatsgetrouwe krant Sabah al op 6 maart een grootscheepse schoonmaakoperatie kon aankondigen in gerechtelijke kringen.

De vereniging van rechters en aanklagers, Yarsav, heeft net gemeld dat zeker 680 leden worden ontslagen, vervolgd en aangeklaagd. Voor Erdogan is het simpel. Vrijspraak kan niet meer. “We gaan de wet zo aanpassen dat er geen onderscheid meer is tussen terreur en al wie zijn pen of ambt leent om terreur te ondersteunen”.

Europa mag weldra veel Koerdische uitgewezenen verwachten. En ze terugsturen naar het veilige land Turkije. De kwadratuur van de cirkel.