Europa zit vol - Rob Heirbaut

Rob Heirbaut is specialist Europa bij VRT en heeft de Europese top van nabij gevolgd voor VRT Nieuws.

Europa zit vol. Dat is de boodschap die de EU-regeringsleiders met het akkoord met Turkije uitsturen naar al wie overweegt om op illegale wijze naar Europa te komen. Alleen voor Syriërs die nog geen poging hebben ondernomen om de Egeïsche Zee over te steken naar een Grieks eiland, is er nog plaats. Niet veel: hooguit 72.000 Syriërs willen de EU-lidstaten (Hongarije doet al zeker niet mee) uit Turkije overvliegen naar de EU. Aan dat aantal geraakt men pas, indien er de komende weken nog 72.000 andere Syriërs de oversteek zouden wagen naar de Griekse eilanden, goed wetende dat ze vandaar teruggestuurd zullen worden naar Turkije, en geen kans meer zullen maken voor asiel in Europa.

Als de instroom snel stilvalt, wat dan? Welke regeringsleider gaat dan tegen zijn bevolking en parlement zeggen: kom, we zullen nog wat Syriërs laten overkomen uit Turkije? De deal lijkt op het plan-Samsom, maar daarin was sprake van het overvliegen van tienduizenden Syriërs naar Europa. Voorlopig lijkt dat helemaal niet aan de orde.

Om alles in overeenstemming te brengen met de eigen Europese asielregels worden heel snel 4.000 ambtenaren, tolken en rechters overgevlogen naar de Griekse eilanden. Het mag geld kosten: 20 miljoen euro per week, wir schaffen das. Wat een toeval ook dat Griekenland erkent dat Turkije een “veilig derde land is”, dat alle erkende vluchtelingen bescherming biedt volgens de internationale regels. Iets wat Turkije volgens het Belgische Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen tot vorige week alvast niet was.

Het is opvallend hoeveel steun dit plan krijgt van Duits Bondskanselier Merkel. Die Welt maakte een reconstructie over hoe Merkel al sinds september probeert om een deal te maken met de Turken, en suggereert dat ze zelf eigenlijk het hele plan influisterde bij de Turken. In eigen land en in veel andere landen is Merkel de favoriete schietschijf geworden van al wie vindt dat er beter geen vluchtelingen meer zouden komen naar Europa. Misschien is het wel Merkel die daar nu voor gezorgd heeft. Met de hulp van Oostenrijk en de landen van de Balkan, die de Balkanroute afsloten. Turkije heeft handig gebruik gemaakt van de situatie, door een prijs te vragen voor medewerking aan het plan. Snellere visumliberalisering, een stap verder in de toetredingsonderhandelingen, financiële steun. Turkije kon zich zelfs permitteren om journalisten en al wie kritiek heeft op het regime de mond te snoeren, in de wetenschap dat de Europeanen toch niet zouden weglopen van de onderhandelingstafel.

Europa heeft zijn morele principes overboord gegooid, is de kritiek. Een andere verwoording zo kunnen zijn: Europa heeft aan realpolitik gedaan. Wat op hetzelfde neerkomt. In realpolitik zijn morele principes van ondergeschikt belang. In paniek door het succes van anti-migratiepartijen, gefrustreerd door de manifeste onwil van regeringsleiders zoals Viktor Orban (Hongarije) of Robert Fico (Slovakije) om moslimmigranten op te vangen, restte er nog maar één uitweg: Turkije inschakelen als Europese grenswacht.

De Europese Raad is de plek waar realpolitik de regel is. Het Europees Parlement mag woelige debatten houden, parlementsleden mogen er vol verontwaardiging een meer humane aanpak eisen, ze mogen er resoluties goedkeuren om een wapenembargo in te stellen tegen Saoedi-Arabië, ze mogen de dalai lama uitnodigen en Sacharovprijzen voor de mensenrechten uitreiken.

Staatshoofden en regeringsleiders maken andere berekeningen: hoeveel kost een embargo voor mijn wapenindustrie? Gaat Saoedi-Arabië ons nog olie bezorgen? Spreken met de dalai lama, oei, dan wordt China kwaad. De economische sancties tegen Rusland waren misschien een uitzondering. Maar ook hierin ging men niet “all the way”: de meest verregaande sancties werden niét genomen. En ooit zal de dag komen dat de sancties worden opgeheven, en dat de Krim zal worden opgegeven.

Na de deal met Turkije, verhuist de aandacht naar Libië. De schrik zit er diep in dat er van daar opnieuw een grote vluchtelingenstroom op gang komt, deze keer ook Libiërs op de vlucht voor het steeds verder oprukkende IS. De Britse premier Cameron wil een oorlogsschip vlak voor de Libische kust stationeren om boten met vluchtelingen tegen te houden. In de marge van de Europese top was er overleg tussen Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland, Italië en Spanje. Komt er een Europese militaire missie in Libië, die vraag wordt wellicht de komende weken beantwoord.

Dat Europa mensensmokkelaars het leven zuur wil maken, kan alleen maar worden toegejuicht. Maar zullen mensen die hun eigen land ontvluchten, nog op een of andere manier gesteund worden vanuit Europa? Hetzij door hen de kans te bieden om op een legale manier naar Europa te komen, het zij door de nodige middelen te geven aan landen die hen wél opvangen. Als men écht van mening is dat Europa vol zit, dan kunnen de Dienst Vreemdelingenzaken en het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen vlug afgeschaft worden. Want de kans dat Nederlanders, Fransen of Duitsers bij ons een asielaanvraag zullen indienen is klein.