Weggaan of doodgaan - Steven Decraene

Steven Decraene is buitenlandverslaggever bij VRT Nieuws en bevindt zich bij de vluchtelingen aan de Syrisch-Turkse grens.

Met veertigduizend zijn ze intussen: de Syrische vluchtelingen die samentroepen aan de Turkse grens in Kilis. Dat is tenminste wat de Turkse overheid officieel vertelt. Veertigduizend mensen, gevlucht voor Russische bommen, granaten van Assad en terreur door IS. Het maakt niet uit wie het geweer vasthoudt, de kinderen in en rond de stad Aleppo horen alleen nog oorlogslawaai wanneer ze hun ogen open- of dichtdoen. Waarom doet niemand iets?

Turkije moet de grens openen en wel snel, anders sterven de vluchtelingen van kou, honger en ontbering. Die noodkreet stuurden de Verenigde Naties deze week de wereld in. Natuurlijk hoorde de Turkse president Erdogan die smeekbede wel, maar hij had volgens zijn logica argumenten genoeg om er niet op in te gaan. Turkije vangt nu al meer dan 2,6 miljoen Syriërs op en in Turkse grensstadjes zoals Kilis wonen meer Syrische vluchtelingen dan Turken. Erdogan kaatst de bal terug: “Wat hebben de VN ooit voor de vluchtelingen gedaan? Hebben zij er al opgevangen? De VN geven ons 440 miljoen dollar, terwijl mijn land al meer dan 10 miljard dollar gespendeerd heeft om vluchtelingen op te vangen.”

Naast de financiële kwestie van de opvang, spelen er ook geopolitieke en strategische belangen. Turkije wil de oorlog zo ver mogelijk van zijn grenzen houden en laat de vluchtelingen daarom liever als een soort buffer fungeren tussen zijn grens en de oprukkende Syrische troepen van president Assad. Ook een nieuw incident met de Russische luchtmacht die Assad steunt, kan Ankara best missen.

Bovendien kunnen er zich onder de vluchtelingen terroristen bevinden, meent de Turkse regering. Het bewijs daarvan werd woensdag geleverd toen het Turkse leger explosieven vond in de bagage van een groep vluchtelingen met kinderen.

Ook Europa spreekt met een dubbele tong. Aan de ene kant pleit de Europese Unie voor een humaan opvangbeleid van Turkije, maar zelf hopen veel Europese lidstaten stiekem om zo weinig mogelijk vluchtelingen te moeten huisvesten. Sommige Europese politici zijn vastberaden om de “vluchtelingenstroom” in te dijken en rekenen daarvoor op Erdogan. In ruil voor 3 miljard euro en de vrijwillige opname van een paar honderdduizend Syriërs, moet Turkije zijn grenzen met Europa beter bewaken en de “illegale vluchtelingen” tegenhouden.

“Het zijn barbaarse bombardementen op onschuldige burgers. De Russen gooien zelfs bommen op scholen en woonwijken,” vertelt Omar me in een klein kamertje in Kilis. Twee dagen eerder is hij met zijn gezin uit Marea, een stadje 25 kilometer ten noorden van Aleppo, gevlucht. Het werd te gevaarlijk om daar nog te leven. Hij betaalde mensensmokkelaars een paar honderd dollar om zijn gezin de Syrisch-Turkse grens over te krijgen. “Ik vertrouw de VN niet meer, en Amerika ook niet,” zucht Omar terwijl hij me beelden van zijn kapotgeschoten geboortestad toont op een smartphone.

De Russische president Vladimir Poetin laat de ellende en wanhoop van Omar niet aan zijn hart komen. Voor Moskou spelen er grote strategische belangen. Door het huidige regime te steunen wou Rusland aanvankelijk alleen hun marinebasis in de Syrische havenstad Latakia in handen houden. Maar plotseling reikt de invloed van Rusland verder omdat de Syrische president Assad dankzij de hulp van Poetin grotere gebieden verovert. Stilaan eist Poetin een eersterangsrol op in het Midden-Oosten. Het lijkt er meer en meer op dat Poetin het politiek schaakspel beter beheerst dan de Verenigde Staten. Washington laat diplomatiek af en toe de spierballen rollen, maar echt indruk maakt dat niet aan de frontlijn. De Amerikaanse presidentsverkiezingen slorpen alle aandacht op en Barack Obama geeft in zijn laatste ambtsjaar niet de indruk nog militaire avonturen aan te gaan.

De afgelopen dagen hoorde ik het verwijt opnieuw: de Arabische landen doen te weinig voor de vluchtelingen en te veel voor de oorlogseconomie. Saudi-Arabië, Qatar, de Verenigde Arabische Emiraten en Koeweit steunen in Syrië tegenstanders van president Assad, maar nemen zo goed als geen enkele vluchteling op.

Toegegeven, sommige van die Arabische landen zijn extreem gul voor hulporganisaties maar geld alleen lost de menselijke tragedie niet op. Duitsland is een van de weinige landen die Syrische vluchtelingen echt verwelkomd hebben en dat merk je in alle gesprekken. “Germany, Deutschland, Almania,” dat was de eindbestemming. Maar aan deze grens in Kilis vertellen weinig Syriërs over hun dromen, ambities of verlangens.

In de kampen en bij de voedselverdelingspunten merk je nog de angst in hun ogen, de pure schrik voor het geweld. Deze mensen waren niet op zoek naar een beter bestaan, ze zijn halsoverkop gevlucht omdat ze niet anders konden. Het was weggaan of doodgaan.

Niemand van de vluchtelingen die ik hier de afgelopen dagen sprak, nam het woord “Europa” in de mond. Allemaal willen ze zo snel mogelijk terug. De meer bemiddelde inwoners van de getroffen Aleppo-provincie zijn al lang weg, de laatkomers hebben grauwe gezichten en weinig licht meer in de ogen. Overleven op een veilige plaats beschouwen ze voorlopig als het hoogst haalbare.

Op een inderhaast georganiseerde persconferentie aan de Turks-Syrische grens stond de Turkse vicepremier Yalçin Akdogan donderdag ongeveer 100 journalisten te woord in de motregen. Net als zijn president sprak hij kordaat: “We willen een gedemilitariseerde zone van 8 kilometer aan de Syrische grens. De nieuwe vluchtelingenkampen mogen niet dichter bij de Turkse grens komen want in het ergste scenario komen er hier straks misschien 600 000 mensen.”

Er waren opnieuw verwijten richting Rusland en het Syrisch regime, Europa en de VN. Kortom, de vaste prik van de afgelopen dagen. Een Amerikaanse journalist vatte het bondig samen: “Rusland gebruikt de vluchtelingen om Turkije en Europa onder druk te zetten, Turkije gebruikt de vluchtelingen om Europees geld te krijgen en straks zijn de vluchtelingen het excuus van Europa om Amerika weer om hulp te vragen. En door de oorlog in Syrië heeft Turkije de perfecte aanleiding gevonden om Koerdische fracties aan te vallen. Het is gecompliceerd en eenvoudig tegelijk. Zo veel politieke agenda’s op de kap van gewone mensen.”

Ondertussen bleef het miezeren aan de grenspost. Paraplu’s en zelfs een geïmproviseerde luifel hielden de Turkse vicepremier niet droog. Na twee korte vragen brak hij de persbijeenkomst abrupt af om te vertrekken. Ik vond het wel iets ironisch hebben. Een politicus die vluchtte voor heel veel mensen die op de vlucht zijn.