Een land vol kleine helden - Rudi Vranckx
In "Kleine helden" vertelt conflictjournalist Rudi Vranckx verhalen van gewone mensen die de omstandigheden en het lot niet zomaar ondergaan, maar moedig tegen de stroom in roeien, op zoek naar een uitweg uit neerwaartse spiralen en vicieuze cirkels. Vanaf dinsdag 16 februari op Canvas.
Myanmar. Toen in de jaren negentig het regime enkele eerste, uiterst voorzichtige stappen naar meer openheid zette, haalde ik zo snel mogelijk een visum. Ik liep in Yangon voorbij de woning waar oppositieleidster Aung San Suu Kyi onder huisarrest zat. “Zou ik haar ooit kunnen spreken?”, vroeg ik me toen af. Nu, twintig jaar later, loop ik voor het eerst weer door diezelfde straten van Yangon.
De statige landhuizen, het handvol auto’s dat er rond reed: het verleden dat toen nog zo sterk leefde in Yangon, is vandaag verdwenen. Grote woonblokken zijn in de plaats gekomen, en véél verkeer. We ontmoeten onze Nomade (reporter) Karlien Truyens die ons vertelt dat het hier extreem duur is geworden om een appartement te huren.
De grote doorbraak zou intussen gebeurd moeten zijn. Dat Kuifjes-regime van toen, dat wars van kapitalisme of communisme het land plunderde onder een schijnnationalistische vlag, heeft intussen twee nationale verkiezingen gehouden. Werd de verkiezingsoverwinning van Aung San Suu Kyi in 1990 nog gewoon genegeerd, dan brachten de verkiezingen van 2010 een militaire overgangsfiguur aan de macht die de overgang naar meer democratie moest stroomlijnen.
En dit weekend is het eerste écht democratisch verkozen parlement aangetreden. Aung San Suu Kyi, die door een grondwettelijk handigheidje van de junta geen president kan worden (wegens buitenlandse kinderen), liet er geen twijfel over bestaan: zij zal het land leiden, de president zal haar volgen.
Paranoia
De uitdaging die haar wacht is enorm. Want wat bleek tijdens ons bezoek: voor de gewone Myanmarees is er helemaal niets veranderd. De economische puinhoop die de junta heeft achtergelaten, moet opgeruimd. En dan is er nog de nationalistische haat die decennia lang aangewakkerd is, en waar zo veel minderheden nu het slachtoffer van zijn. Want dat is de enige manier waarop zulke regimes kunnen functioneren: door mensen tegen elkaar op te zetten.
Hoe alomtegenwoordig het officieel nochtans terugtredende regime nog steeds is, en daarmee ook de paranoia bij de bevolking, hebben we zelf aan den lijve kunnen ondervinden. Toen we een protestactie van een honderdtal boerenvrouwen bij het dorpje Wat Mae filmden, haalden de aanwezige soldaten op hun beurt hùn camera’s boven. Om de vrouwtjes én ons te intimideren, natuurlijk. Dat we een perstoelating hadden, leek hen dan weer te verwarren. Wat moesten ze daar nu mee?
Intimidatie
De volgende dagen waren we getuige van hoe een geoliede intimidatie-machine in gang werd gezet. Onze ploeg werd overal gevolgd en iedereen die met ons samenwerkte, tot de hoteleigenaars toe, werd ondervraagd. Het was indrukwekkend en tegelijk heel bedreigend.
Onvermijdelijk word je ook zelf meegesleurd door die sfeer van angst die zich meester maakt van de mensen die je omringen. En dat allemaal omdat we een betoging van een groepje vrouwtjes filmden. Je kan het bijna niet geloven. En tegelijk zegt het veel over dit regime, dat zulke mensen blijkbaar al ziet als staatsvijanden. Wat hebben ze dan te verstoppen, vraag je je af. De belangen die ermee gemoeid zijn, moeten immens zijn.
In het binnenland vertelde een monnik die zelf als student nog deelgenomen had aan de protesten van eind de jaren tachtig me dat het onderwijs er sindsdien ernstig op achteruit gegaan is. Hier zie je pas echt dat dit een land van twee snelheden is: terwijl Yangon opleeft, verpietert het zo al verarmde platteland nog meer. “De generaals regeren met domheid”, vertelde hij me. “Ze zijn zelf ook dom, maar gebruiken het als wapen om het volk onder de knoet te houden. Ze houden het volk bewust onderontwikkeld, zodat ze zelf niet nadenken.” Zou het?
Of Aung San Suu Kyi zal slagen in haar zware opdracht, zal de toekomst uitwijzen. Ik heb er eerlijk gezegd geen goed oog op. Zal ze kunnen raken aan de almacht van de veiligheidsdiensten en het leger? Of wordt de politieke toekomst van Myanmar die van Egypte, waar het leger enkele jaren lang “verandering” oogluikend toestond maar uiteindelijk de macht toch weer greep? Voor zo’n bijna bovenmenselijke opdracht heb je een bijna bovenmenselijke figuur nodig. Een Nelson Mandela. De vraag is of Aung San Suu Kyi zo iemand zal blijken te zijn.
Wat ik wél met zekerheid kan zeggen, is dat al die complexe kleine helden die dit land bevolken, zich niet zullen laten onderdrukken. Van die oppositiepolitica die na twintig jaar huisarrest weigert het hoofd te buigen, over de vrouwtjes van Wat Mae, tot de monnik die we interviewden en die in 2012 over z’n hele lichaam verbrand was geraakt toen een betoging waar hij aan deelnam met fosfor bestookt werd: ze zijn bezeten door een soort onbuigzame koppigheid die je lang niet in alle culturen terugvindt.
Om het met de woorden van de Win-zusjes te zeggen: “Ze kunnen ons opsluiten, ons jaren onderdrukken, maar ooit, vroeg of laat, zal het stoppen. We moeten karakter tonen, en dan zullen we overwinnen.”
Dit land zit vol kleine helden.