Obama in klimaat-spagaat - Tom Van de Weghe

Tom Van de Weghe is Amerika-watcher voor VRT Nieuws.

De tijd dringt. Obama heeft nog een jaartje in het Witte Huis. Hij ontpopte zich voorbije maanden tot een heuse klimaatkoning. Hij lanceerde ondermeer een mediacampagne die zijn landgenoten bewuster moet maken van de klimaatopwarming. Dat is ook nodig, want onder zijn eigen Democratische kiezers gelooft nog altijd bijna 1 op de 3 dat de mens er niets mee te maken heeft. Bij de Republikeinen is dat zelfs bijna 3 op de 4.

Gewapend met een selfiestick en een paar trekschoenen trok hij daarom afgelopen zomer als allereerste zittende president naar het Noordpoolgebied in Alaska, in het kielzog van een tv-ster. Van slinkende gletsjers tot smeltend zee-ijs, Obama documenteerde zijn expeditie met filmpjes en foto's op sociale media. “Klimaatopwarming is geen ver-van-ons-bed-show meer, maar bedreigt het voortbestaan van de mensheid,” zo vertelde hij.

Een maand eerder stelde hij ook zijn Clean Power Act voor, een ambitieus plan om de Amerikaanse steenkoolcentrales af te bouwen. Obama vatte het samen als “de grootste en belangrijkste stap die we als Amerikanen ooit gezet hebben om de klimaatopwarming te bestrijden. Tegen het jaar 2025 moet de Amerikaanse uitstoot van CO2 met een derde verminderd zijn, vergeleken met het niveau van 2005.

Niet onbelangrijk hoe hij dat precies wil doen: door de verschillende Amerikaanse staten zelf de verantwoordelijkheid te laten nemen. Of het nu is via investeringen in hernieuwbare energie, meer kernenergie of zelfs met een belasting op CO2, elke staat kiest zelf hoe hij aan die lagere cijfers geraakt. Obama steekt niet onder stoelen of banken dat dit een voorbeeld kan zijn voor wat ook in Parijs bereikt kan worden. Hij wil tonen dat hij het meent en zet andere wereldleiders onder druk om ook stevig uit de hoek te komen in Parijs. 

Bovendien maakte Obama eerder deze maand bekend dat hij Keystone XL afwijst. Dat project moet olie uit Canadese teergronden richting Golf van Mexico brengen, in een oliepijpleiding dwars door Amerika. Maar tegenstanders geloven dat hierdoor de CO2-uitstoot in Amerika flink zal toenemen. Obama heeft bijzonder lang gewacht tot wetenschappelijk onderzoek die stelling bevestigde. Het is geen toeval dat hij dit bekendmaakte net voor de hele wereld in Parijs bijeenkomt.

Opvallend : elke groene beslissing die de Amerikaanse president neemt gebeurt buiten het Congres om. Daar zwaaien de Republikeinen immers de plak, en zij willen niet weten van een klimaatbeleid dat in hun ogen de Amerikaanse economie beschadigt. Tientallen staten met een Republikeinse gouverneur hebben al aangekondigd dat ze de Clean Power Act voor de rechtbank zullen bestrijden. Ze vrezen dat het plan miljarden zal kosten om uit te voeren, en dat elke Amerikaans gezin uiteindelijk veel meer zal moeten betalen voor elektriciteit.

Intussen draait de campagne voor de presidentsverkiezingen op volle toeren, en energiepolitiek wordt een belangrijk thema. Republikeinse kandidaten schieten het plan af en verzekeren hun kiezers dat ze het niet in huidige vorm zullen behouden van zodra een Republikein in het Witte Huis belandt. Hardliners zoals Ted Cruz en Marco Rubio kondigen ook aan dat ze Keystone XL wel zullen goedkeuren. Obama mist volgens hen een kans om nieuwe banen te creëren. Hij houdt er de Canadese olie niet mee in de grond, menen ze, en een oliepijplijn zou minder vervuilend zijn dan vervoer langs de weg.

Maar Obama krijgt ook tegenwind uit onverwachte hoek. Wetenschappers noemen het ambitieuze klimaatplan niet ambitieus genoeg. Ze hebben berekend dat de Amerikaanse CO2-uitstoot met deze maatregelen slechts met 6% zal krimpen tegen 2030.* “Eigenlijk zou het 80% moeten zijn om enig effect te hebben,” oordelen ze. Ze noemen het plan daarom “een doekje voor het bloeden”. Dat is koren op de verkiezingsmolen ook in eigen partij: vergeleken met de klimaatvoorstellen van zijn partijgenoten die hem hopen op te volgen in het Witte Huis (Clinton, Sanders, O’Malley) hinkt Obama achterop als laatste.

Op de vraag waarom Obama niet wat verder durfde te gaan is geen eenduidig antwoord mogelijk. Hij heeft geprobeerd om conflicterende belangen te verzoenen. Enerzijds fossiele brandstoffen terugdringen, anderzijds de wens om Amerika onafhankelijk te maken van buitenlandse energie door zoveel mogelijk nieuwe binnenlandse reserves van olie en gas aan te boren. Een spagaat die de milieubeweging hem niet in dank afneemt. Maar wie ook in het Witte Huis zit, er is geen ontkomen aan de machtige olielobby. Ook Obama heeft toegevingen moeten doen aan de olie-industrie. Enkele voorbeelden.

De voorbije jaren heeft de eigen Amerikaanse oliewinning een ongeziene heropleving gekend. Dat was vooral mogelijk dankzij nieuwe technieken om te boren naar olie en aardgas, de zogeheten fracking. Groen Amerika betreurt dat, omdat de techniek teveel schadelijke gevolgen zou hebben voor mens en natuur. Obama heeft zich daar nooit duidelijk over uitgesproken. Zeker nu de olieprijzen dalen en mogelijk Amerikaanse jobs in gevaar komen, is de druk op Obama groot om de oliesector niet teveel weerwerk te bieden.*

Opmerkelijk : kort voor zijn PR-stunt in Alaska gaf Obama aan oliereus Shell de toestemming om te boren voor de noordwestkust van Alaska, één van de meest olierijke gebieden. Een controversiële beslissing, opnieuw wegens mogelijke schade aan het milieu. De milieuramp met Deepwater Horizon, het boorplatform van BP dat 5 jaar geleden ontplofte, ligt nog vers in het geheugen. Obama gaf de concessie aan Shell om Republikeinse tegenstanders van zijn beleid de mond te snoeren, luidt het. Maar Shell is vorige maand gestopt met de proefboringen in Alaska, omdat de olieprijs is gekelderd.

En dan zijn er nog de biobrandstoffen. Sinds 2005 verplicht de Amerikaanse wetgeving om biobrandstoffen zoals ethanol te mengen aan de pomp. Een succes, want de voorbije tien jaar was het aandeel van ethanol gestegen tot een tiende van het verbruik in zowat de helft van Amerika. Nu moet de Amerikaanse milieuwaakhond EPA de regelgeving weer afbouwen, op orders van het Witte Huis. Waarom is niet duidelijk. Omdat het effect van ethanol op een beter milieu minimaal is? Omdat het enkel goed is als subsidiemelkkoe voor boeren? Of omdat de regering Obama bezweken is voor de olielobby? Verschillende energie-adviseurs van Obama zijn inmiddels vertrokken. Ze hebben getekend voor een lucratieve job bij… de oliereuzen.

Het hoeft niet te verbazen dat Obama er moeilijk in geslaagd is om zijn landgenoten te laten afkicken van hun olieverslaving. Hij had gehoopt dat ze met de lage prijzen aan de pomp het bespaarde geld zouden investeren in zonnepanelen voor op hun dak. Naïef wellicht. Want wie de voorbije jaren in Amerika heeft rondgereden, kan beamen dat dat geld niet besteed is aan hernieuwbare energie. Waaraan dan wel? Aan grotere, zwaardere wagens zoals pick-uptrucks. De verkoop ervan is met een derde gestegen. Monsters die ironisch genoeg veel méér verbruiken, net omdat de pompprijs zo laag blijft. Ver van de ideale wereld dus.

Amerika is zó rijk aan goedkope energie, dat het moeilijk is om een mentaliteitswijziging door te voeren. Elke Europese toerist in Amerika kent het fenomeen: lichten en airconditioning die permanent aanblijven in hotelkamers, ijstoestellen die 24/7 ijsblokjes spuwen op elke gang. Maar ook: wie iets koopt in een warenhuis ziet zijn koopwaar aan de kassa niet verpakt worden in 1, maar wel in 2 of 3 plastic zakjes. Plastic zakjes gemaakt uit… olie. Op het vlak van milieubewustzijn ligt de gemiddelde Amerikaan mijlenvel achter op de gemiddelde Europeaan.

Ja, Obama heeft zijn huiswerk gemaakt voor Parijs. Neen, Amerika is geen stichtend voorbeeld dus. Dat weten ook de 22 Amerikaanse kinderen tussen 8 en 19 jaar oud die onlangs een rechtszaak hebben aangespannen tegen Mr President himself. De aanklacht : nalatigheid. “Er is té weinig gebeurd onder zijn bewind om de uitstoot van CO2 te beperken,” menen ze. Een opmerkelijke rechtszaak die we zeker in de gaten moeten houden. De uitkomst ervan zou wel eens sneller voelbaar kunnen worden dan wat beslist wordt in Parijs.