De nieuwe koers van IS, een uitdaging voor Europa - Inge Vrancken

Terreurgroep IS verlegt het strijdtoneel van "het kalifaat" in Syrië en Irak naar Europa. Die vernieuwde strategie betekent een serieuze uitdaging voor de Europese regeringen. Hoe gaan zij dat kwaad bestrijden zonder hun trouw te verloochenen aan de Europese waarden van vrijheid en openheid. We staan voor belangrijke beslissingen die het leven van élke burger zullen beïnvloeden. Maar hoe?
analyse
Analyse

Inge Vrancken is buitenlandverslaggever bij VRT Nieuws en Midden-Oostenwatcher.

8, misschien wel 9 daders trekken op moordraid door Parijs. Een concertzaal, cafés en restaurants, een voetbalstadion. De lichtstad wordt geraakt in het hart, op plaatsen waar mensen leven en uitgaan, met een joie de vivre die Parijs typeert. Het geweld is zo willekeurig, zo blind. Elke plek waar we doen wat we nu eenmaal doen op een vrije avond wordt mogelijk een doelwit, mogelijk een gevaarlijke plek. ‘Voor en na 13 november’ geldt niet alleen voor Parijs, maar voor heel Europa.

Strategie verandert

Terreurgroep IS is gegroeid uit Al Qaeda in Irak. Toch hield IS er een andere strategie op na. Tot nu althans. Voor hen was "het kalifaat" in Syrië en Irak belangrijk. De Europese hoofdsteden waren (nog) geen doelwit. Dat in tegenstelling tot al Qaeda dat we vooral kennen van z’n spectaculaire en gecoördineerde aanvallen in New York en Washington, Londen, Madrid …

Maar IS wordt in het kalifaat bestreden. De groep verloor belangrijk terrein aan de Koerden, de druk van de luchtaanvallen – ook al zijn die niet altijd even succesvol – doet de frustratie alleen maar toenemen. En dus werd al enige tijd verwacht dat IS z’n slagveld naar Europa (of het Westen) zou verleggen. De terreurgroep waarschuwde daar ook zelf voor in enkele videoboodschappen: “Met de wil van God zullen we toeslaan in Parijs, nog voor we Rome en Spanje aanvallen”. De boodschap leek weinig concreet en werd niet door iedereen even ernstig genomen. Het leek meer op een boodschap aan sympathisanten en slapende cellen in Europa om hen aan te moedigen om toe te slaan.

Doelwitten

In naam van IS werden al verschillende aanslagen gepleegd, meestal door de zogenaamde lone wolves. Nu, met Parijs, lijkt het erop dat IS een centraal georganiseerde aanslag uitvoert in een Europese hoofdstad, naar het voorbeeld van al Qaida. Al zou je kunnen zeggen dat het IS-geweld aan één kant minder professioneel is (een aantal kamikazes faalden), anderzijds is het geweld nóg rauwer en willekeuriger dan bij al Qaida.

Ook zijn er opvallend veel gelijkenissen met de aanslagen in Mumbai, India, in 2008. De doelwitten van IS lijken de landen te zijn die deelnemen aan de luchtaanvallen van de internationale coalitie tegen IS in Irak en Syrië. Of een land nu enkel in Irak bombardeert (de meeste) of ook in Syrië, maakt vermoedelijk weinig verschil uit. Iedereen die de expansie van "het kalifaat" hindert, is de vijand. IS wil als groep blijven opvallen en zichzelf aantrekkelijk voorstellen voor mogelijk nieuwe rekruten.

Nu zien we aanvallen met Kalasjnikovs en bommengordels in een Europese hoofdstad. De uitvoerders waren niet van plan om de aanval zelf te overleven. Het martelaarschap wacht. In de open Europese samenleving is toeslaan niet zo moeilijk. Tenslotte is een bommengordel niet moeilijk om te maken, aan een Kalasjnikov geraak je (veel te) gemakkelijk.

Europa reageert

De spanning is in de Europese steden te snijden. De wedstrijd België – Spanje wordt 20 uur op voorhand geannuleerd. Ook de wedstrijd Duitsland – Nederland gaat op het allerlaatste moment toch niet door. Dreigingsniveaus gaan omhoog, extra agenten en militairen worden ontplooid om luchthavens, treinstations en drukbezochte plaatsen extra te bewaken.

Reacties die enerzijds normaal zijn – uit voorzorg en zolang er terroristen gezocht worden – maar die ook de zenuwachtigheid aantonen. Intussen bekijkt de regering maatregelen op lange(re) termijn. Maar wat worden die maatregelen? Eerst en vooral wordt gekeken naar de capaciteit en de bevoegdheden van veiligheids- en inlichtingendiensten. Een aantal namen van de daders in Parijs waren bekend bij de inlichtingendiensten. Hoe konden zij dan toch onder de radar blijven? Is het een kwestie van capaciteit om die figuren ook te blijven volgen? Of zijn extra opsporingstechnieken nodig? Het sleutelen aan de Wetten op de Bijzondere Opsporings- en Inlichtingenmethoden zal gemakkelijker worden nu. Minister van Binnenlandse Zaken Jambon wil al langer een PNR-wet (Passenger Name Record) die toelaat om passagierslijsten (ook voor treinen) te kunnen opvolgen en onderzoeken.

Wat moet er gebeuren met teruggekeerde Syriëstrijders? Onmiddellijk in de cel of opvolgen met een enkelband of de toegang tot het land ontzeggen? En wat dan met hen?

Controles en privacy

Veiligheids- en inlichtingendiensten moeten hun werk kunnen doen. Maar wat betekenen mogelijke nieuwe maatregelen voor u en mij. Of misschien vooral, wat betekenen ze voor burgers met andere roots en voor minderheden? Zullen die diensten zowat iedereen mogen afluisteren binnenkort? Mogen ze in zowat elke computer gaan kijken of er geen verdachte info te vinden is. Komt er een Europese ‘Patriot Act’? Gaan zwaar bewapende militairen een ‘normaal gezicht’ worden in ons straatbeeld. De begrijpelijke angst of onrust die nu heerst – omdat doodgewone burgers het doelwit zijn – maakt dat het publiek erg meegaand is nu. Maar de maatregelen die de regeringen in Europa zullen nemen, gaan niet enkel over nu, maar ook en vooral over de toekomst. Onze toekomst.

De toekomst

Gaan we naar een belegerde vorm van leven? Gaan we normaal vinden dat je bij de ingang van zowat elk café of restaurant gefouilleerd wordt? Of zal het zo’n vaart niet lopen? Hoeveel van de typisch Europese openheid en vrijheid kunnen we vasthouden zonder een gevoel van onveiligheid. Het is moeilijke koord om op te dansen, de evenwichtsoefening waar politici voorstaan, is één van de grootste uitdagingen, het evenwicht tussen veiligheid en vrijheid, niet alleen in de crisissituatie van vandaag maar op lange termijn.

Komen er daarnaast ook maatregelen om de polarisering tegen te gaan, om jongeren te beschermen tegen radicalisering, om de rekruterende propaganda van IS en anderen van het internet te halen? De nood is hoog, maar er staat veel op het spel. Niet alleen onze veiligheid, maar (ook) onze manier van leven. In vrijheid, met blijheid. Meestal toch. Dat moeten we bewaren. Anders winnen de terroristen alsnog.

Meest gelezen