Hoe komt Frankrijk deze schok ooit te boven?

Waar is de president? Het is een vraag die je je gisteravond kòn stellen. Obama had, eloquent als hij is, de aanslagen in Parijs al veroordeeld en geprobeerd om de Fransen – “onze oudste bondgenoot” – een hart onder de riem te steken.

Maar van François Hollande, geen spoor. Had hij het te druk met de coördinatie van de reactie? Was hij nog te veel onder de indruk van zijn aftocht uit het Stade de France?

Een beetje laat, maar uiteindelijk kregen de Fransen en bij uitbreiding de wereld hun president wel te zien. Een man met angst in de ogen, onrustig en rusteloos, in shock, van zijn voeten geveegd door de onwezenlijke realiteit, meer emotioneel dan krachtdadig. En zeker en vast breekbaar, en dus ook menselijk.

Voor Hollande kon je gisteren alle empathie opbrengen: hij was Fransman onder de Fransen, en dat was niet gespeeld. Maar is dat wat Frankrijk nodig heeft? Misschien wel, misschien.

Misschien had de herkenbare onzekerheid van de president een verbindend effect, zo hard nodig in deze dramatische tijden. Misschien is het durven tonen van zwakte net een sterkte.

Maar misschien ook niet: Hollande wekte op geen enkel moment de indruk dat hij een krachtdadig leider is, die écht grip op de situatie had. Vandaag leek het wel of hij zijn wankelheid van gisteren wilde goedmaken, door zo vastberaden mogelijk te lijken en ferme taal te spreken.

Laat het ons eens zijn dat we in onzekere en angstige tijden leven. Zeker (ook) de Fransen, die alleen al in 2015 met een indrukwekkende lijst al dan niet verijdelde terreurdaden geconfronteerd werden. De verslagenheid van gisteren – helemaal anders dan het combattieve, solidaire gevoel dat je na Charlie Hebdo kon merken – komt niet zomaar uit de lucht gevallen.

 • Op 7 januari begonnen de broers Kouachi aan hun dodelijke raid bij Charlie Hebdo. Ook Amedy Coulybali slaat aan het moorden. Alle drie worden ze doodgeschoten. De dodentol loopt op tot 17.

• Op 7 juni wordt een aantal mannen gearresteerd die een aanslag op Parijse kerken beraamden.

• Op 26 juni onthoofdt een man in de buurt van Lyon (het dode lichaam van) zijn baas en verwondt hij twee anderen.

• Op 13 juli wordt een militaire aanslag op verschillende militaire installaties verijdeld.

• Op 22 augustus wordt een aanslag op de Thalystrein verijdeld.

• Op 11 november van dit jaar wordt een man gearresteerd in het zuiden van Frankrijk omdat hij een aanslag op een marinebasis wilde plegen.

Hoe het komt dat de Fransen zo in de vuurlinie liggen? Daar is meer dan één reden voor te verzinnen. Ze nemen niet enkel het voortouw in de strijd tegen IS. Ongeveer tienduizend Fransen vechten overal ter wereld tegen moslimextremisten: 3.000 in West-Afrika, 2.000 in Centraal-Afrika, en 3.200 in Irak. En pas vorige week kondigde Hollande aan dat een Frans vliegdekschip vanuit de Perzische Golf IS zal bekampen.

Zoiets leidt tot wraakgevoelens, en in Frankrijk staan vele misnoegde en kansarme jongeren klaar in de banlieues om die in daden om te zetten. Maar daar niet alleen: geen enkele Europese hoofdstad kan met de hand op het hart beweren immuun te zijn voor terroristische aanslagen.

Dus, hoe kan een samenleving daarmee omgaan? Het is de moeilijkste vraag van deze tijd.

Eén optie bestaat erin om hard op te treden. Om overal de veiligheidsmaatregelen aan te scherpen, of zoals Polen alle vluchtelingen te weigeren.

Het grote risico is dat je dan onze open samenleving over boord gooit, en een klimaat van angst creëert. Dat, bij uitbreiding, ook de polarisatie tussen bevolkingsgroepen aangescherpt raakt.

Of je zou, net zo luid, kunnen pleiten voor boots on the ground in Syrië , in de hoop het probleem IS bij de wortel aan te pakken. In de praktijk zal dat echter betekenen dat er een nog grotere terrorismegolf opsteekt, net zoals het geval was na de Bush/Blair-invasie in Irak.

Een tweede optie kan dan de softe zijn. Om helemaal niets – of weinig – te doen. Wat alweer een risico inhoudt: zullen de vluchtelingenstromen dan niet nog groter worden, als IS zomaar zijn gang kan gaan in Syrië en Irak, en wie weet ook wel Libanon? En stel je je eigen samenleving dan niet op een naïeve manier bloot aan enorme risico's? zal ook dat niet zorgen voor angst en polarisatie?

Het is een catch 22 waar op dit moment niemand een passend antwoord kan bieden.