Erdogan zaait verwarring - Inge Vrancken

Inge Vrancken is Midden-Oostenwatcher voor VRT nieuws.

Zelden geeft een staatsbezoek aanleiding tot zoveel gemengde gevoelens. Eerst en vooral bij de Turkse gemeenschap in België. Een grote groep van de ongeveer 230.000 Turken in ons land keek uit naar het staatsbezoek. 3.000 mensen wachtten zondagavond hun president op aan het Stefaniaplein in Brussel. Tot een grote meeting met die Turkse gemeenschap is het voor president Erdogan niet kunnen komen.

Bedoeling was om Paleis 12 op de Heizel daarvoor af te huren maar dat zag de Brusselse burgemeester niet zitten. Als Erdogan van plan was om stemmen te ronselen voor zijn AK Partij voor de verkiezingen van 1 november – Belgische Turken mogen immers meestemmen - , wilde Brussel daar niet aan meewerken. De Turkse president moet volgens de eigen grondwet boven de partijpolitiek staan en mag geen campagne voeren. Over de komende verkiezingen hebben we hem in Brussel ook niet gehoord. 

De Koerdische gemeenschap in België is niet onverdeeld gelukkig met het bezoek van Erdogan. Let wel: er zijn Koerden die in Turkije al jaren voor de AKP stemmen. Maar een meerderheid heeft felle kritiek, en die kritiek neemt toe sinds de zomer, toen de spanningen met de Koerdische PKK escaleerden. De PKK is voor de Koerden een vrijheidsbeweging die strijdt voor een – eerst onafhankelijk nu autonoom -Koerdistan.

Voor Turkije, de EU en de VS is het een terroristische organisatie. In 2012 startte Erdogan zelf vredesgesprekken op met de PKK. Maar die zijn nu dood en begraven. Turkije maakt sinds juli deel uit van de coalitie die IS bestrijdt met luchtaanvallen. Maar het merendeel van de doelwitten die door de Turkse gevechtsvliegtuigen worden bestookt, zijn stellingen van de PKK. Tot grote ergernis van de Koerden.

Ook gisteren op Hertoginnedal herhaalde de Turkse president die strijd tegen wat hij noemt het terrorisme. “Al-Nusra strijdt tegen Daesh (IS)”, zei Erdogan. “Maar daarom vinden we al-Nusra niet goed. Hetzelfde met de PKK. Die strijdt ook tegen Daesh, maar daarom vinden we hen niet goed. Daesh, PKK en DHKP-C vallen allemaal onder de strijd tegen terrorisme”. Ook voegde de president eraan toe dat “mijn Koerdische burgers ook mijn burgers zijn. Je moet die twee dingen niet mengen”. Maar van die woorden zijn de Koerden niet onder de indruk.

Gemengde gevoelens zijn er ook bij de Belgische en Europese politici. Zij kijken met argwaan naar wat vaak de autoritaire stijl van Erdogan genoemd wordt en de inbreuk, hoe langer hoe meer, van de overheid op de persvrijheid. Tegelijk is Turkije van groot belang in de internationale conflicten waarmee de wereld geconfronteerd wordt.

Het land vangt zowat 2,2 miljoen Syrische en Iraakse vluchtelingen op. Een kleine 15% van hen woont in officiële opvangkampen. Al de rest – bijna 2 miljoen mensen nog altijd – moet “z’n plan trekken”. Voor hen zijn er nauwelijks voorzieningen. Ze mogen niet werken en vluchten bij gebrek aan perspectief vaak door naar Europa.

Die beweging wil de EU een halt toeroepen. Europa gaat meer geld geven voor kampen, de vluchtelingen zouden in Turkije mogen werken en Turkije zal meer middelen inzetten om de vluchtelingenstroom tegen te houden. De uitwerking van dat plan moet er nog komen. Europa zal geld geven voor 6 nieuwe opvangkampen in Turkije. Nu zijn er 22 kampen voor 220.000 mensen. Als de nieuwe kampen dezelfde grootte krijgen, komen er dus opvangplaatsen bij voor 60.000 vluchtelingen. Misschien iets meer. Met wat goede wil zit je dan aan 300.000 mensen in officiële kampen. Zal er dan veel veranderen voor die 1,9 miljoen anderen?

Dat valt nog af te wachten. Erdogan kon enig cynisme niet onderdrukken over de ‘crisis’ van Europa met zelf zo veel vluchtelingen in eigen land.

Maar Turkije heeft ook een probleem. Want goede vriend Rusland wil even niet mee. Turkije had eerder gehoopt om Russische steun te krijgen voor een soort van veiligheidszone in het noorden van Syrië, tegen de Turkse grens. Toevallig of niet de plek waar nu vooral de Koerden de controle hebben.

Maar Rusland handelde op eigen kracht, startte met luchtaanvallen tegen de vijanden van president Assad en in mindere mate tegen terreurgroep IS. En dat terwijl de Turkse regering Bashar al-Assad absoluut weg wil, net als de Amerikanen en veel andere Westerse landen. Vraag daar blijft, wanneer Assad dan weg moet. “Rusland dreigt een goede vriend te verliezen”, sprak Erdogan zijn waarschuwing uit, “en als het Turkije verliest, verliest het veel.”

De – vermoedelijk – twee schendingen door Russische gevechtsvliegtuigen van het Turkse luchtruim maken Erdogan bijzonder boos. “Elke agressie tegen Turkije, is een agressie tegen de NAVO”, sprak Erdogan in Brussel. Secretaris-generaal van de NAVO Jens Stoltenberg sprak net dezelfde woorden.

Ook de Amerikaanse politiek hinkelt op twee benen als het over Turkije gaat. Voor de VS is de PKK ook een terroristische organisatie. Maar tegelijk steunt de VS heel erg op Koerdische strijders met banden met de PKK als (enige) grondtroepen die het verschil maken in de strijd tegen terreurbeweging IS. Koerden als bondgenoot in die strijd terwijl ook de Turken nodig zijn, bijvoorbeeld om te mogen vliegen vanop de Turkse luchtmachtbasissen voor de eigen Amerikaanse luchtaanvallen tegen IS.

De verdere houding van Turkije zelf zal grotendeels bepaald worden door de verkiezingen van 1 november. Die komen er na de uitstekende score van de pro-Koerdische HDP bij de verkiezingen van juni. Als de HDP ook nu weer de kiesdrempel van 10% haalt – in juni zelfs 14% - dan zal het voor de AKP weer moeilijk worden om een coalitie op de been te brengen. Haalt HDP de kiesdrempel niet, dan is de kans groter dat de AKP toch weer een meerderheid heeft. Het worden verkiezingen onder hoogspanning. Maar één ding is zeker: Turkije is een belangrijk land. En zal dat nog een hele tijd blijven.