Wat als we "Schengen" schrappen? - Rob Heirbaut

Niet zover hier vandaan ligt het stadje Schengen, op de grens van Luxemburg, Frankrijk en Duitsland. Daar, op een rivierboot op de Moesel (de princesse Marie-Astrid) zetten ministers van 5 landen (België, Nederland, Luxemburg, Duitsland en Frankrijk) hun handtekening onder het Akkoord van Schengen, met daarin de afspraak om geleidelijk alle grenscontroles tussen de 5 landen af te schaffen.

30 jaar later zijn er dus geen grenscontroles meer. Niet alleen tussen de 5 landen die er in Schengen bij waren. De “Schengenzone” bestaat intussen uit 26 landen: 22 EU-lidstaten (doen –nog- niet mee: het Verenigd Koninkrijk, Ierland, Cyprus, Bulgarije, Roemenië, Kroatië), en 4 niet-EU-landen (Zwitserland, Noorwegen, Liechtenstein en Ijsland). De Europese Commissie schat dat er elk jaar 1,25 miljard keer een binnengrens wordt overschreden, zonder controle, zonder oponthoud.

Aan de buitengrenzen van die Schengenzone zijn er uiteraard wel controles: wie vanuit de Verenigde Staten landt op de luchthaven van Zaventem, wordt gecontroleerd. Wie terugkeert uit Benidorm, moet geen papieren bovenhalen. Op de trein van Sint-Petersburg (in Rusland, buiten de Schengenzone) naar Helsinki (in Finland, lid van de Schengenzone) controleren Russische en Finse grenswachters iedereen die op de trein zit. Ook bij aankomst in Finland is er nog een controle. Wie met de Eurostar van Brussel (in Schengenzone) naar Londen (buiten de Schengenzone) reist (of omgekeerd), wordt streng gecontroleerd, wie met de Thalys naar Parijs rijdt, niet.

Na het draaien van een reportage in Londen, moest mijn cameraman ooit achterblijven, omdat de veiligheidsapparatuur een verdachte stof had menen te ontwaren in de koffer waarin zijn cameramateriaal was opgeborgen. Het bleek loos alarm te zijn (uiteraard, VRT huurt geen terroristen in als cameraman), maar het was wel een vervelende situatie. De veiligheidscontrole in Londen van alle passagiers duurde ook vrij lang, waardoor we ei zo na allemaal onze trein naar Brussel misten. Dan is (of was?) de Thalys (of een TGV in Frankrijk) nemen veel makkelijker.

Een paar jaar geleden richtte de Europese Commissie al een werkgroep op, precies om de veiligheid van hogesnelheidstreinen in de Schengenzone te bespreken met specialisten van de lidstaten. Gisteren liet een woordvoerder van de Commissie verstaan dat de lidstaten tot nu toe niet veel belangstelling toonden voor die werkgroep. Door de verijdelde aanslag op de Thalys krijgt de problematiek nu wel meer aandacht. Na de aanslagen op de Twin Towers (met vliegtuigen), de aanslagen op de metro in Londen en Madrid, zijn hogesnelheidstreinen vast en zeker ook een doelwit voor terroristen.

Strengere controles van al wie de Thalys neemt, scannen van bagage, het hoeft niet in strijd te zijn met de Schengengrenscode. Die verbiedt systematische controles aan de grens zelf, maar laat uitzonderingen toe wanneer de openbare veiligheid in het gedrang is. Uitzonderlijke grenscontroles mogen, maar moeten beperkt blijven in de tijd (30 dagen, verlengbaar tot 6 maanden).

Zo hield België tijdens het Euro 2000 (het Europees voetbalkampioenschap in België en Nederland) opnieuw grenscontroles om hooligans tegen te houden. Het mocht niet baten, Britse hooligans hielden lelijk huis in Charleroi en Brussel. Als grenscontroles al toegelaten zijn om hooligans buiten te houden, dan zeker om terroristen tegen te houden.

Als er extra controles zouden komen in Brussel-Zuid aan de Thalys, dan gaan die wellicht meer lijken op die in luchthavens: ook wie binnen de Schengenzone vliegt, mag geen vloeistoffen meenemen aan boord, moet zijn laptop uit zijn bagage halen voor controle, en moet zijn broeksriem uitdoen (soms ook schoenen) bij de veiligheidscontrole. Vraag is of het zover zal komen, en of het niet zal blijven met extra-aanwezigheid van agenten in de stations en aan boord van de treinen.

Sommige politici pleiten ervoor om veel drastischer te werk te gaan, en opnieuw grensposten te bouwen zoals vroeger, met systematische controles van al wie het land binnen wil. Zal dat alle criminelen en terroristen tegenhouden? In de jaren 80 van de vorige eeuw, toen het Schengenakkoord werd ondertekend, was er in Europa ook aardig wat terrorisme en zware criminaliteit. Denk maar aan de aanslagen van de ETA, het IRA, de CCC, of de moordpartijen van de Bende van Nijvel. Geen grenscontrole heeft dat kunnen verijdelen.

Systematische grenscontroles zouden bovendien veel tijd- en geldverlies veroorzaken voor de transportsector. In het voorjaar van 1984 hielden blokkeerden truckers in verschillende landen de autosnelwegen, precies omdat ze de tijdrovende grenscontroles en douaneformaliteiten beu waren. Het was een van de redenen waarom een jaar later, het Akkoord van Schengen werd ondertekend.

(Rob Heirbaut is specialist Europa bij VRT-nieuws.)