De ultieme vernedering van Athene - Rob Heirbaut

Als België in dezelfde situatie als Griekenland zou zitten, zou dit de lijst maatregelen kunnen zijn waarmee regering(en) en parlement(en) zouden moeten instemmen om nog steun te kunnen krijgen van andere eurolanden. Uit te voeren binnen 48 uur, alstublieft. Doet u dit niet, dan is daar de uitgang van de eurozone.

Het moet voor gelijk welke politicus vernederend zijn om over zo’n lijst met maatregelen te moeten onderhandelen, met het mes op de keel. Heeft Alexis Tsipras het niet zelf uitgelokt? De voorbije maanden heeft zijn regering op diplomatiek vlak een rampzalige koers gevolgd. Door van in het begin hard uit te halen naar Duitsland, door openlijk te flirten met Poetin, en met als ultieme klap op de vuurpijl het referendum tegen de besparingen. Het wantrouwen in de Syriza-regering bij de andere regeringsleiders was van bij het begin al erg groot, het referendum blies alle bruggen op. Het was een nooit geziene zet in de geschiedenis van de Europese Unie.

David Cameron heeft ook een referendum aangekondigd in Groot-Brittannië over Brits EU-lidmaatschap, maar hij wil dat pas houden nadat hij onderhandeld heeft over een “betere deal”. Tsipras hoopte het referendum te gebruiken om een betere deal te krijgen. Hij krijgt het deksel op de neus.

Hij hoopte op een betere deal die Griekenland én Europa van koers zouden doen veranderen. Duitsland, Nederland, Finland, Slovakije, Letland, Litouwen, Estland, Slovenië: ze willen helemaal niet van koers veranderen. Politici daar hebben aan hun kiezers gezegd dat de vorige keer de laatste keer was dat er nog geld zou gaan naar “de Grieken”. Nu zouden ze nog meer geld willen, en bovendien ook nog kwijtschelding van bestaande schulden. Dat Tsipras alsnog een knieval deed en beloofde alle eisen waartegen hij een referendum organiseerde, uit te voeren volstond niet meer. Er vielen harde woorden, Duitsland dreigt met een tijdelijke grexit om Griekenland te doen plooien.

De manier waarop Griekenland behandeld wordt, is even ongezien als de manier waarop de regering-Tsipras de voorbije maanden te werk ging. Geen enkele empathie is merkbaar. Als er geen akkoord komt, de Griekse banken overkop gaan, een land in chaos stort en zijn inwoners in een klap de helft armer dreigen te worden (in zoverre dat nog mogelijk is): tant pis, eigen schuld, dikke bult. Dit is niet meer het Europa dat ruzie maakt, nachtenlang vergadert, maar eindigt met een compromis waar iedereen zich in terug kan vinden.

Tsipras heeft gigantische fouten gemaakt, maar hij betaalt nu voor een stuk de rekening van zijn voorgangers. Voorgangers die behoorden tot de klassieke Europese politieke families (de Europese Volkspartij en de Europese Sociaaldemocraten), en die op veel meer clementie mochten rekenen. Voorgangers die de Griekse begroting opsmukten om in de eurozone te geraken, of om diepe putten te verbergen. Voorgangers die niets gedaan hebben om tot een efficiëntere inning van belastingen te komen, of om de corruptie te bestrijden. Tsipras vernederen en zijn radicaal-linkse regering ten val brengen, het zal wel een van de overwegingen geweest zijn van de hardliners. Van een Griekse Che Guevara of Fidel Castro moeten ze niet weten.

Een groot deel van de linkerzijde in Europa zal aan deze episode een kater overhouden. Tsipras was voor hen een symbool van verandering, iemand die Europa “socialer” zou maken. De kans is groot dat er na dit weekend een pak linkse eurosceptici zijn bijgekomen.

Economen als Krugman, Stiglitz, De Grauwe veroordelen de manier waarop Griekenland wordt aangepakt en kijken verbouwereerd naar het schouwspel. Heeft Griekenland dan geen vrienden? De Franse president Hollande probeert die rol te spelen, maar moet voorzichtig te werk gaan. Als hij te veel tegen de kar van Duitsland rijdt, zou het kunnen lijken alsof hij uit is op versoepeling van de Europese begrotingsregels voor eigen gebruik. Duitsland ergert zich al langer aan het feit dat Frankrijk keer op keer erin slaagt om weg te komen met hoge begrotingstekorten. De Italiaanse premier Renzi is ook voorzichtig in zijn kritiek op de Duitse aanpak. Met zijn hoge staatsschuld zou Italië, in geval van grexit, in het vizier kunnen komen van de financiële markten.

De Griekse tragedie toont opnieuw aan dat de muntunie veel gebreken heeft. Een munt die door 19 nationale regeringen wordt bestuurd, kan alleen werken als iedereen zich aan de regels houdt. Links en rechts verschillen van mening over die regels. Volgens de overheersende opinie bij de eurolanden betekent het afbouwen van schulden, kleine begrotingstekorten, flexibele arbeidsmarkten.

Als er een regering voor de eurozone was, dan zou die om de 4 of 5 jaar verantwoording moeten afleggen aan de kiezer voor het gevoerde beleid. Dan zouden linkse kiezers een rechts beleid kunnen afstraffen, en omgekeerd. Dan zou die regering verantwoording moeten afleggen aan een parlement van de eurozone. Wie moet de kiezer nu ter verantwoording roepen? De Duitser kan niet tegen Tsipras stemmen, de Griek kan niet tegen Schäuble stemmen. Geert Wilders kan stemmenkampioen worden door uit te halen naar knoflooklanden, Syriza kan stemmen ronselen met foto’s van Merkel met een Hitlersnor.

De eurozone heeft wel een noodfonds (ESM) om landen met betalingsproblemen te helpen, in het geval dat de eurozone zelf in gevaar komt. Maar dat fonds werkt volgens hetzelfde principe: in de meeste gevallen moeten alle landen instemmen met de beslissing om al dan niet hulp toe te kennen aan een land in nood. Er is een gemeenschappelijke pot, maar het bestuur ervan kan afhangen van het veto van een klein land (tenzij er een noodprocedure wordt gevolgd, dan hebben alleen grote landen een vetorecht).

Risico’s en schulden delen en onder gemeenschappelijk bestuur plaatsen blijven taboe in de eurozone. Commissievoorzitter Juncker presenteerde een paar weken geleden een rapport met voorstellen om de economische en monetaire unie verder te verdiepen. De timing van de publicatie, in volle Griekse crisis, was ongelukkig. Maar als ze toekomstige crisissen willen vermijden, kunnen de regeringsleiders er beter snel aandacht aan besteden.

(Rob Heirbaut is Europa-specialist bij VRT Nieuws.)