Nee is niet per se nee - Bert De Vroey

De regering-Tsipras bluft dat een nee-stem Europa nederiger zal maken en bereidwilliger om Griekenland tegemoet te komen. Europa (de Europese Commissie met Juncker, de eurogroep onder leiding van Dijsselbloem, en uiteraard Duitsland met Schäuble als hardliner van dienst) laten de Grieken verstaan dat een ja-stem Europa beter zou behagen.

Ze steken daarbij nauwelijks weg dat ze, in het geval van een ja-zege, hopen op een ontslag van de regering-Tsipras. Premier Tsipras heeft dat ook wel in de hand gewerkt door zelf op dat ontslag te zinspelen, daarin gevolgd door minister van Financiën Varoufakis en – voor onze camera - minister van Arbeid Skourletis.

Op die manier is het referendum ook een soort vertrouwenstemming geworden voor de regering-Tsipras. De laatste dagen hebben ministers dat mogelijke ontslag opnieuw gerelativeerd, maar in elk geval kan het voor veel Griekse kiezers een bepalende factor zijn.

Want als je praat met mensen in Athene en daarbuiten is het overduidelijk: Tsipras heeft een snaar geraakt. Zijn forse opstelling tegenover de bezuinigingsrecepten van Europa en het IMF slaat bij brede lagen van de bevolking aan, of ze in januari nu voor SYRIZA gekozen hebben of niet. Dat is de grondstroming van de nee-stem: de trotse voldoening van een collectieve, krachtige afwijzing van het opgelegde besparingsmodel. ‘Waardigheid’ is het woord waarmee nee-stemmers dat zelf meestal verwoorden.

Het tegenargument, dat een nee-stem de bruggen met Europa zou kunnen opblazen, wordt weggewuifd. Zelfs het perspectief van de terugkeer naar de drachme maakt veel Grieken niet bang meer. Een spectaculaire vermindering van de waarde van je spaargeld maakt geen indruk op wie geen spaargeld meer heeft -en zo zijn er miljoenen Grieken. "We hebben niets te verliezen behalve onze waardigheid" - dat is de inspiratie van de nee-stem. Vrijdagavond hing dat gevoel in de massa die naar Tsipras kwam luisteren op het Syntagmaplein, en die daarna meezong met bekende Griekse liederen. Links of rechts, Grieken zijn chauvinisten in hart en nieren.

Of een nee-stem ook een opgestoken vinger is naar Europa, is veel minder zeker. Behalve de radicale communisten van de KKE willen de meeste Grieken en partijen bij Europa blijven, inclusief de eurozone. Nee is dus niet per se nee tegen Europa of tegen de eurozone.

Tegelijk is het veel te simpel om de ja-stemmers weg te zetten als makke volgelingen van Europa. Ook op de meeting van het ja-kamp, vrijdagavond aan het stadion van Athene, hing een krachtige sfeer van trots. Toen het volkslied werd gezongen, zagen we mensen huilen. Maar voor die militante ja-kiezer is het moeilijk om nog een toekomst te zien voor Griekenland buiten Europa.

Zij voelen zich allicht ook meer Europeaan, zijn vaak wat hoger opgeleid en internationaler in hun oriëntatie. Dat willen ze niet kwijt spelen in een scenario waarbij Griekenland weer een wankelend Balkanland zou worden - alleen, gesloten en met een onmogelijk zwakke munt.

Ik kon het niet helpen dat ik op beide meetings sympathie voelde voor de massa: voor het signaal van verzet tegen het besparingsmodel, en voor de hartenkreet om bij Europa te blijven. Het referendum stelt de Grieken voor een valse keuze, en hoe het na het referendum verder moet, is hoogst onduidelijk.

Tsipras heeft de Grieken dan wel een gevoel van eigenwaarde teruggegeven, maar dat is ook ongeveer alles. Zijn regering heeft veel te sterk op ideologie ingezet en veel te weinig op concrete resultaten. Van meet af aan heeft zijn regering de Europese partners onnodig geprovoceerd, mikkend op binnenlands succes, uit rancune of uit een dom soort ijdelheid. Zonder die energie en tijd verslindende retoriek en incidenten was er allicht al lang een beter akkoord uit de bus gekomen. Zelden heeft een regering zich een zo goede zaak tot doel gesteld, en ze zo slecht gediend.

(Bert De Vroey is VRT-journalist en kenner van Griekenland.)