Waar is het katholieke Ierland gebleven? - Ivan Ollevier

De Ieren hebben in een referendum beslist dat holebi’s het recht moeten krijgen om te trouwen, met een grote meerderheid van 62 tegen 38 procent. Voor één keer hadden de opiniepeilers het bij het rechte eind: de ja-stem* was voorspeld. Ooit was Ierland, samen met Polen, het conservatiefste (om niet te zeggen reactionairste) en meest katholieke land van Europa. Dat ze ooit met zo’n grote meerderheid voor een homohuwelijk zouden stemmen, zou tien of vijftien jaar geleden ondenkbaar zijn geweest.
analyse
Analyse

In juni 1986 zat ik in een pub in Dublin. Enkele weken later zouden de Ieren in een referendum mogen stemmen over het opheffen van het verbod op echtscheiding. 1986, jawel. Een man van middelbare leeftijd sprak ons aan: of het niet schandalig was dat er gewoon al werd nagedacht over het invoeren van echtscheiding? Was trouwen niet voor het leven?, vroeg de man. Als je het jawoord geeft aan een vrouw, dan ben je toch moreel verplicht haar voor de rest van je leven “bij je te houden”? (zoals hij het toen uitdrukte).

In Ierland heerste nog een streng ultramontaanse moraal: echtscheiding was verboden, anticonceptie was verboden, homoseks was strafbaar, en de kerk bepaalde wat de Ieren over ethische kwesties moesten denken. Het was het soort katholicisme dat wij in continentaal West-Europa al decennialang niet meer kenden. De man in de pub was overigens niet getrouwd.

"Vrouwen zijn niet te vertrouwen"

Ieren hebben iets met referenda. Elke grondwetswijziging moet er gepaard gaan met een volksraadpleging. 1986 was de eerste die ik er mocht meemaken, sinds die junimaand in 1986 zijn ze er al 29 keer naar de stembus getrokken.

Over echtscheiding dus, abortus, openbaarheid van bestuur, het Verdrag van Maastricht, de Europese grondwet, de gewijzigde Europese grondwet, het salaris van rechters, de ontslagprocedure van rechters, kinderrechten, het afschaffen van de Senaat, het Goede-Vrijdagvredesakkoord, lokaal bestuur enzovoort. Over verschillende van die referenda mocht ik als journalist verslag uitbrengen: een daarvan ging over het verstrengen van het toen al verregaande verbod op abortus.

Een priester die ik toen interviewde, zei me onomwonden en met zoveel woorden dat je de beslissing niet aan vrouwen mocht overlaten, omdat “vrouwen niet te vertrouwen zijn”. De (Ierse) cameraman met wie ik toen samenwerkte, was geschokt omdat ik de priester toen een kritische vraag stelde: “Zo gaan wij in Ierland niet om met de katholieke kerk.” De Ieren stemden toen heel nipt tegen een verstrenging van de anti-abortuswetgeving (50,4 tegen 49,6 procent).

Ideeën van over de zee

Ondertussen is Ierland onherkenbaar veranderd. Daar zijn verschillende oorzaken voor. Er was de Celtic Tiger, de economische boom die het land in het eerste decennium van deze eeuw doormaakte, met een ongeziene toestroom van immigranten. Ierland was altijd een land van emigratie geweest, nu werd het plotseling een land van immigratie. De inwijkelingen (en dat waren niet alleen katholieke Polen maar mensen van over de hele wereld), brachten hun normen en waarden mee, en die verschilden vaak grondig van wat de Ieren gewoon waren.

Het blikveld van de Ieren werd ruimer, de zeden werden losser. Met de financiële en economische crisis die daarop volgde, trokken veel inwijkelingen weer weg, maar ondertussen hadden de Ieren geproefd van een andere levenswijze.

 

Schokkende schandalen

Maar belangrijker waren de vele schandalen binnen de katholieke kerk die de kop opstaken. Kindermisbruik. Bisschoppen die samenwoonden met een vrouw en in een enkel geval zelfs een gezin had. Machtsmisbruik. En het schandaal van de Magdalen Laundries: instellingen waar ongetrouwde, zwangere meisjes werden “opgeborgen”, ver van de bewoonde wereld, en waar ze op brutale wijze werden uitgebuit en strafarbeid moesten verrichten. Hun kind moesten ze na de geboorte afstaan aan kinderloze stellen.

Pas in 1996 werd een einde gemaakt aan dit soort repressieve en vreugdeloze instellingen. Meer dan 30.000 jonge vrouwen werden er het slachtoffer van. Duizenden vrouwen liepen er emotionele trauma’s op voor de rest van hun leven, sommigen zouden de instellingen, nauwelijks veredelde gevangenissen, nooit meer verlaten. Pas deze eeuw werd de zwijgcultuur rond de Magdalen Laundries doorbroken. Ierland was geschokt, en velen vonden dat de publieke excuses van de katholieke kerk rijkelijk laat kwamen. Het schandaal was de doodsteek voor de macht van de bisschoppen.

Ethisch progressief

Recent onderzoek wijst uit dat de meeste Ieren gelovig blijven. De overgrote meerderheid van de scholen is nog altijd in handen van de kerk, katholieke liefdadigheidsorganisaties bloeien (nergens ter wereld zijn er zoveel ngo’s die zich bezighouden met ontwikkelingshulp als in Ierland, en de Ieren schenken gul), maar de greep van de kerk op het privéleven van de Ier is gelost. De kerk is zich daarvan bewust, en hoewel ze zich officieel tegen het homohuwelijk had uitgesproken, heeft ze zich bij de recente discussie opvallend discreet opgesteld. Een van de grote voorvechters voor gelijke rechten voor holebi’s is overigens zelfs een non, en in de dagen voorafgaand aan het referendum was de kerkelijke overheid zelfs volstrekt onbereikbaar voor commentaar.

Ierland was het eerste land ter wereld waar de bevolking zich kon uitspreken over het homohuwelijk, en ze deed dat op overtuigende wijze. Niet alleen lijkt Ierland het juk van een repressief katholicisme van zich te hebben afgeschud, wat ethische kwesties betreft, lijkt het zelfs onversneden progressieve standpunten in te nemen. Ooit was het anders.

(Ivan Ollevier is anglofiel en buitenlandjournalist bij VRT Nieuws.)

* Als er een les is die de journalisten geleerd hebben van de Britse verkiezingen, dan is het dat je met opiniepeilingen het best voorzichtig omspringt. Maar bij het Ierse referendum over het homohuwelijk waren ze een schot in de roos.

 

Meest gelezen