Kan racisme ook zwart zijn? - Peter Verlinden
Wat is racisme?
"Het uiten van minachting, vijandigheid of haat van het ene ras jegens een ander, voortkomend uit een gevoel van meerwaarde." Zo definieert Van Dale "racisme". Strikt genomen kan er onder mensen van hetzelfde ras, in de mate dat rassen wetenschappelijk bepaald zouden kunnen worden... dus geen racisme bestaan.
Maar als het ondefinieerbare "ras" vervangen wordt door "groep", "gemeenschap", "nationaliteit",... kortom door "de ander", dan wordt het schrijnend duidelijk wat in Zuid-Afrika aan de hand is. Bij gebrek aan een andere tegenstander, de eigen regering bijvoorbeeld, wordt "de vreemdeling" de schuldige van alles wat voor mij verkeerd loopt: mijn werkloosheid, mijn armoede, mijn gebrekkig onderwijs, mijn manke gezondheidszorg. En in die zin verschilt wat nu in Zuid-Afrika gebeurt nauwelijks van het meest gore racisme dat we hier in Europa kennen, het racisme zoals het door extreemrechtse partijen gepredikt wordt, ook bij ons.
Hutu en Tutsi
Toch is dit geen nieuw verhaal.
De recente geschiedenis van Afrika staat bol van "racistisch geweld". Amper 23 jaar geleden stierven in de (toen nog) "Zaïrese" provincie Shaba (het huidige Katanga in Congo) zeker 6.000 Luba, afkomstig uit de buurprovincie Kasai, omdat zij beschuldigd werden van alles wat fout liep in de rijke koperprovincie. En twee jaar later stierven in Rwanda in hooguit honderd dagen tijd ongeveer een half miljoen Tutsi’s én ongeveer even zoveel Hutu’s, elk op hun beurt vermoord omdat ze behoorden tot de "andere groep".
Buurland Burundi had een half jaar eerder het voorbeeld gegeven met zeker 50.000 doden in enkele weken tijd. Nooit zal ik vergeten hoe we, met de cameraploeg, in het noorden van Burundi eerst een opgewonden bende Tutsi’s op onze weg kregen, gewapend met lansen en speren, trillend van angst voor de Hutu-moordenaars die hun vrouwen en kinderen bedreigden. Om niet eens 200 meter verder (sic!) op diezelfde aarden weg een even grote groep Hutu’s te kruisen, de machetes (hakmessen) strijdvaardig in de hand om zich te verdedigen tegen de moorddadige Tutsi’s. (Op dit ogenblik dreigen in Burundi overigens soortgelijke taferelen, als de politieke onrust rond de nakende verkiezingen niet snel kalmeert.)
"Racisme" zit geworteld in het groepsdenken, het "wij" en "zij", de schuldige in het andere kamp, irrationeel, teruggevallen op primaire reflexen, het gevoel van veiligheid binnen de "eigen groep".
De vreemdeling als vijand
Maar er is meer.
Die groepsaanhorigheid, het behoren tot die bepaalde gemeenschap met alle verplichtingen van dien, wordt door machthebbers graag gebruikt om een achterban te kweken en/of te onderhouden. In het Rwanda-dossier is dat pijnlijk duidelijk geworden.
Het Rwandees Patriottisch Front wierp zich vanaf het einde van de jaren zeventig van de vorige eeuw op als de pleitbezorger van het lot van "de Tutsi’s". Tutsi-families die hunkerden naar een beter leven, meer kansen, rijkdom, gronden, voelden zich verplicht om hun strijdbare zonen naar de rebellenbeweging te sturen, in de hoop dat die inspanning hen later een goede toekomst zou opleveren. Op een soortgelijke manier rekruteerden de Hutu-notabelen onder hun Hutu-achterban om de milities te bevolken die op het strijdtoneel hun belangen konden veilig stellen. De eigen groep (etnie, "ras") als garantie voor een beter leven.
Sommige bronnen gewagen van soortgelijke manoeuvres door de Zuid-Afrikaanse machthebbers op dit ogenblik. Terwijl president Jacob Zuma voor de buitenwereld de verzoening predikt en de aanstokers van het geweld tegen "de vreemdelingen" laat oppakken, zou zijn entourage er niet voor terugdeinzen om diezelfde vreemdelingen, vooral Afrikanen uit de buurlanden, te brandmerken als de boosdoeners waardoor de "échte" Zuid-Afrikanen niet het betere leven kunnen krijgen dat hen toekomt. Daardoor blijft president Zuma buiten schot, kan hij tenminste niet meer beschuldigd worden van een mank beleid waardoor het rijke Zuid-Afrika er maar niet in slaagt om alsmaar meer medeburgers een beter leven te verzekeren.
Racisme zonder kleur
Racisme heeft geen kleur.
Racisme is een manier om naar het leven te kijken.
Racisme doet kijken en voelen vanuit het eigenbelang als groep, niet het belang van de ruime gemeenschap, zeker niet van de wereldgemeenschap.
Racisme maakt het leven simpel: wat fout loopt kan niet met mij te maken hebben maar met "de ander".
Racisme heeft daarom geen nood aan "de ander". Alleen "ik", eventueel "wij" telt.
En daarom heeft racisme geen toekomst in de wereldgemeenschap.
Want de wereld heeft nood aan "wij", niet aan "zij". Anders kan dit nooit een wereldgemeenschap zijn of worden.
Alleen hebben de machthebbers, wereldwijd, dat blijkbaar nog altijd niet begrepen.
Niet in Europa, noch in Amerika, evenmin in Afrika.
Een echte wereldgemeenschap waar niet het "ras" maar wel de "persoon" telt, blijft een illusie, helaas. Ook in Afrika.
(Peter Verlinden volgt Afrika al meer dan een kwart eeuw voor VRT-nieuws)