IS is niet I en niet S - Jos De Greef

De terreurgroep "Islamitische Staat" pretendeert een nieuw "kalifaat" of moslimrijk te willen stichten in het Midden-Oosten. Toch is het de vraag of IS islamitisch is en of het wel een staat is, dan wel een criminele terreurgroep.
analyse
Analyse

"Nieuwe orde", nieuwe dreiging

"It is not new and it is not order", zo omschreef de Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt tijdens de Tweede Wereldoorlog de nazistische "nieuwe orde" van de Duitse dictator Adolf Hitler. Ook na Hitler is er aan vijanden van de democratie geen gebrek geweest en kwamen Stalin, Mao Zedong, de Rode Khmer en Khomeini in Iran met een "nieuwe orde" aandraven, alle verschillend, maar wel even repressief en gewelddadig.

Veertien jaar geleden schudden de aanslagen van 9/11 ons wakker uit de droom van het "vredesdividend" na het einde van de Koude Oorlog, die recent ook niet echt meer voorbij lijkt te zijn. De wereld is er niet veiliger op geworden en na de neergang van Al Qaeda is IS de nieuwste bedreiging, zoals de schietpartijen in Verviers, Parijs en Kopenhagen onlangs aantoonden.

Gevaarlijker dan Al Qaeda?

Waar Al Qaeda ging schuilen achter de Afghaanse taliban of in andere mislukte staten zoals Somalië, Jemen, Mali en -misschien ook Pakistan- probeert IS zijn eigen staat  -het kalifaat- uit te roepen; eerst in Syrië en Irak, en nu raken de tentakels ook verder tot Libië, de Sinaï en Khorasan (Afghanistan, Pakistan en verder). Veelal gebeurt dat doordat lokale jihadistische groepen Al Qaeda laten voor wat het is en zich achter IS scharen in een "bay'ah", een eed van trouw aan IS.

Meer dan Al Qaeda heeft IS een uitgewerkte ideologie en visie en ook praktische en zichtbare uitwerking in een kalifaat dat effectief ook op de grond bestaat. Toch zijn er volgens het internationaal recht drie voorwaarden om tot staat erkend te worden:

  • controle over grondgebied (klopt)
  • een bevolking (klopt)
  • erkenning door een onbepaald aantal andere staten (niet dus, geen enkele staat erkent het "IS-kalifaat")

 Het gebied dat IS bezet in Syrië en Irak is wel al groter dan Groot-Brittannië en IS-topman en "kalief" Umar Abu Bakr al-Bagdadi heeft niet enkel strijders daarnaartoe gelokt, maar ook allerlei technici en mensen met uiteenlopende vaardigheden om die "staat" vorm te geven.

Het professioneel gemaakte onlinemagazine van IS is daarvan een voorbeeld. IS heeft in de bezette gebieden ook het schoolsysteem omgevormd en maakt -niet geheel verrassend- gebruik van Saudische schoolboeken die een erg enge versie van islam en de wereld indoctrineren in de jonge bevolking. Want al maakt Saudi-Arabië militair deel uit van de coalitie tegen IS, dan nog is de wahabitische ideologie van het koninkrijk de basis van modern jihadisme zoals dat van Al Qaeda en IS.

De eenheid, ook van de "ene waarheid"

Dat gaat terug tot 1744, het jaar waarin de Saudische dynastie een verbond sloot met de radicale religieuze leider Mohammed Abd al-Wahhab, de grondlegger van het wahabisme, een ideologie even rigide als de woestijn, waarin vooral de nadruk lag op het concept "tawhid", de eenheid van God. Abd al-Wahhab verwierp alle bronnen behalve de Koran, de Hadith (uitspraken en handelingen van de profeet) en de getuigenissen van de tijdgenoten van Mohammed.

Abd al-Wahhab haalde de mosterd dan weer bij de Syrische theoloog en filosoof Ahmad ibn Taymiyyah (1263-1328), die door velen als de voorloper van het moderne jihadisme wordt beschouwd. Ibn Taymiyyah leefde in de periode dat de Mongolen de islamitische beschaving leken te verwoesten (en dat voor een groot deel ook deden). Hij verscherpte het idee van jihad als strijd, niet enkel tegen de ongelovigen, maar ook tegen Mongoolse heersers die zich als moslim profileerden, maar dat volgens hem niet waren.

Opvallend: Ibn Taymiyyah keerde zich ook tegen moslims die kwamen bidden bij de graven van heiligen of leraars, zelfs bij het graf van de profeet. Dat is de ideologische basis voor de verwoesting van moslimheiligdommen waarvoor de Saudi's, maar ook de Ansar Din-extremisten in de Malinese stad Timboektoe en IS in Syrië en Irak berucht zijn.

Ibn Taymiyyah behoorde tot de hanbalitische school, de vierde en kleinste rechtsschool van de soennitische wereld, in de 9e eeuw gesticht door Iraakse denker Ahmad ibn Hanbal (780-855). Binnen het soennisme erkennen de drie andere rechtsscholen het hanbalisme, maar het omgekeerde is niet altijd het geval. Het hanbalisme baseert zich enkel op de Koran, de Hadith en de uitspraken van de "gezellen van de profeet" en verwerpen alle andere teksten als bronnen van islamitisch recht, en was zo een tegenreactie op de andere "te soepele" rechtsscholen binnen de soennitische islam. 

"Wij tegen de anderen, geen tussenweg"

De ideologie van IS heeft die traditie van hanbalisme, ibn Taymiyyah en Abd al-Wahhab nog verscherpt tot een totaal dualisme van "goed tegen kwaad", "wie niet voor ons is, is tegen ons". IS beweert dat het het kalifaat -de regering over de islamwereld door de opvolgers van de profeet Mohammed- heeft hersteld. Het kalifaat -toch al uitgehold door jaren van interne strijd en opeenvolgende dynastieën- werd officieel afgeschaft in 1924. 

"Een gewapende bende"

Dat IS-leider Umar al-Bagdadi nu zichzelf tot kalief Ibrahim heeft uitgeroepen, is dan ook erg omstreden, ook binnen de wereld van de islamitische geestelijken en rechtsgeleerden. Net zomin als Osama bin Laden het recht had om fatwa's of een heilige oorlog uit te roepen (hij moest dat uiteindelijk ook via een Egyptische geestelijke laten rechtvaardigen), zou al-Bagdadi volgens de meeste geestelijken niet het recht hebben om het kalifaat opnieuw uit te roepen.

Dat is alleszins de stelling van de al-Azhar-universiteit in Caïro, de hoogste instelling in de soennitische wereld, maar ook van de invloedrijke geestelijke Yusuf al-Qaradawi, die IS "een gewapende bende" noemt en zelfs de Jordaniër Mohammed al-Shalabi, een belangrijk ideoloog van Al Qaeda.

Het gevolg is dat IS niet zozeer een oorlog tegen het Westen voert en christenen, jezidi's en andere minderheden in het Midden-Oosten wil uitroeien of verdrijven, maar vooral ook tegen andere moslims die niet in de strenge pas van al-Bagdadi willen lopen. De meeste slachtoffers van IS zijn dan ook de sjiieten en kharidjieten (moslims die als afvalligen gedood zouden moeten worden), maar ook alle soennieten die zich niet onderwerpen aan het religieuze fascisme van IS.

Opvallend is ook dat steeds meer Arabische en andere moslimstaten nu deelnemen aan de militaire operaties tegen IS, zoals Egypte, Jordanië, de Verenigde Arabische Emiraten, Saudi-Arabië en de meeste Arabische Golfstaten, maar de facto ook Iran (in Irak), een steeds bredere coalitie dus die aantoont dat IS vooral vecht met moslimstaten.

Samengevat is IS voor de meeste moslims dan ook geen kalifaat, niet islamitisch en zeker ook geen staat.

(Jos De Greef is journalist bij VRT Nieuws online.)

Meest gelezen