Een nieuwe War on Terror? - Rudi Vranckx

Wetteloosheid en een gedesintegreerde staat, frustraties, opstand, geweld en gewapende milities… Die mix aan ingrediënten kennen we al langer in Syrië en Irak. De ideale voedingsbodem voor de terreur van het Kalifaat. Een toestand waarin ook Libië al langer verkeert, alleen leek de wereld dat even uit het oog verloren.

Wat is er aan de hand in Libië? Daarvoor spoelen we even terug naar het einde van 2011 en de dood van Kolonel Muammar Khaddafi. Verschillende gewapende milities slagen er in om na maanden strijd (en uiteindelijk ook westerse luchtsteun) een einde te maken aan Khaddafi’s dictatoriale bewind. Wat daarop volgde was samen te vatten in 1 woord: chaos. Want het enige wat de milities tot dan gemeen hadden was een gemeenschappelijke vijand. En die was intussen uit de weg geruimd. Welke groepering de revolutie had ‘gewonnen’, dat zou het volgende strijdpunt worden. We konden het met onze eigen ogen zien:

“In de toekomst zullen de Libiërs moeten kiezen tussen de wil om vooruit te gaan en het wantrouwen en de wraakzucht over het verleden.”

Met die woorden eindigden we in 2012 de opnames van De Revolutieroute in Libië. De prille hoop op een mooie toekomst was aanwezig, maar ook de voortekenen voor iets anders waren duidelijk zichtbaar.

De chaos na de val van Khaddafi is voor een groot stuk toe te schrijven aan de honderden (sommigen hebben het over 1700) gewapende milities die elkaar naar het leven staan. Allemaal strijden ze langs ingewikkelde etnische, religieuze, ideologische en geografische frontlijnen. Een gevaarlijke cocktail die kan leiden tot waar velen al langer voor waarschuwen: een bloedige burgeroorlog. Een chaos waarvan groepen als IS handig gebruik konden maken.

De laatste verkiezingen in Libië maakten de verdeeldheid alleen maar groter: het land is intussen zelfs de facto in tweeën gesplitst. Het telt twee regeringen die elkaar bekampen. De ene zit in het westen, rond de hoofdstad Tripoli. De andere werd verdreven naar de oostelijke havenstad Tobroek. Ze won de verkiezingen en werd erkend door het Westen maar niet door de ‘oude’ regering.

De recente luchtaanvallen door het Egyptische leger concentreerden zich op IS-stellingen rond de kuststad Darna. Geen toeval. Darna is de hoofdstad van wat IS een van haar drie Libische ‘provincies’ noemt. In de omgeving zou IS ook trainingskampen hebben opgezet en ook in het verleden kende de stad al een reputatie wat betreft gewelddadige jihad: geen enkele andere stad leverde relatief gezien meer strijders aan Al Qaeda in Irak.

Na de dood van Khaddafi meenden een heel aantal "rebellen" nog een andere klus te moeten klaren: de strijd tegen Assad in Syrië. De Libiërs in Syrië vormden er een eigen eenheid: de al-Battar Brigade. Een groot deel van hen keerde intussen terug naar Libië. Samen met een aantal plaatselijke milities grepen ze de macht in Darna. In september 2014 zou IS een Jemenitische emir sturen. Die riep het gebied uit als provincie van de Islamitische Staat onder leiding van hemzelf in samenwerking met de heersende extremistische militie Ansar al-Sharia. Die leunden dan weer aan tegen Al Qaeda en kennen we nog van de aanslag op de Amerikaanse ambassade in Benghazi in 2012.

IS viseert niet alleen Libië. Niet toevallig waren het Egyptische kopten die IS in Libië heeft vermoord. Ook geen toeval. Maar waarom lokt IS Egypte dan uit, goed wetende dat ze represailles en dus bommen kunnen verwachten? Dat is een valstrik. IS probeert het jihadi-potentieel in Egypte aan te boren, een reservoir van ongenoegen en frustratie aan te wakkeren om er zo een nieuw front te openen. Ook Egypte kent een lange traditie van gewapende jihad (met als bekendste exponent, de huidige leider van Al Qaeda: Zawahiri). Een lokale tak van IS is al langer actief in de Sinai-woestijn. Wat IS nu probeert, is het ongenoegen na de legercoup van al-Sisi die de Moslimbroeders aan de kant schoof en onderdrukt, aan te spreken met de boodschap: jihad is nog de enige optie voor verzet.

Voor de eerste keer zijn het de Arabische landen zélf die snel militair ingegrepen. Egypte reageerde fel na het nieuws over de vermoorde kopten, net als Jordanië na de gruwelijke moord op hun gevangengenomen piloot. Jordanië bombardeerde IS in Syrië. Het Egyptische leger is meteen begonnen met luchtaanvallen op IS in Libië.

En natuurlijk groeit de druk op de VS en Europa. Want opnieuw komt IS een stap dichter bij de grenzen van Europa. De kust van Libië, letterlijk onze achtertuin, ligt op 300 km van Lampedusa. Dat eiland kennen we dan weer vooral van de bootjes en vluchtelingen die er sinds jaren met duizenden aanspoelen. Opnieuw geen toeval. Op dit moment staan 200.000 vluchtelingen te wachten om vanuit Libië de oversteek naar Europa te wagen. Vaak vallen ze in de handen van criminele groepen van mensenhandelaars. Een misdadige business waar IS ook een graantje van mee lijkt te pikken. Om nog maar te zwijgen van de olierijkdommen in Libië.

Komt er, net als tegen het regime van Khaddafi, een gezamenlijke interventie? Dat is nog maar de vraag. De Franse president Hollande vroeg om "nieuwe maatregelen" binnen de VN-Veiligheidsraad. Maar daar zouden de Russen wel eens kunnen dwarsliggen. De Italianen lieten verstaan een rol te willen spelen in een internationale missie, al is het niet helemaal duidelijk op welke manier. Wat zijn dan de opties voor de VS? Zullen drones en bommen volstaan of zijn er boots on the ground nodig, een invasie met grondtroepen dus? Dat is een vraag waar Obama en zijn opvolger een antwoord op zullen moeten bedenken. Alleen, wie weet waar een nieuwe oorlog toe zal leiden, in een wereld die nog meer verdeeld en complexer is dan die van vlak na 9/11, met uitzichtloze oorlogen in Afghanistan en Irak. Zijn we bereid om meegesleurd te worden in een nieuwe war on terror? En eindigt Obama zoals Bush is begonnen?

(Rudi Vranckx is reportagemaker en oorlogsverslaggever. Deze bijdrage verschijnt ook op check-point.be.)