Wapens voor Oekraïne? - Jan Balliauw

Over de hele lijn werd er gevochten, na een relatief rustige maand december. Nog verontrustender voor Kiev was de trend die de dagelijkse kaarten van de Nationale Veiligheidsraad aangaven: de separatisten waren aan een opmars bezig. Het duurde niet lang of de Oekraïense militairen moesten de symbolische luchthaven van Donetsk uit handen geven. Die was op 26 mei na enkele uren weer heroverd op de separatisten in de eerste bloedige slag van deze burgeroorlog. Zogenaamde “cyborgs”, vanwege hun onoverwinnelijkheid, hadden de luchthaven met ware doodsverachting verdedigd. Militair gezien had dat niet veel zin, want alles op de luchthaven was intussen stukgeschoten, inclusief de landingsbaan. Maar de luchthaven had een grote symboolwaarde gekregen.

Weer eens werd de burgerbevolking allerminst gespaard. In het door Kiev gecontroleerde Volnovacha trof een granaat een bus, met tien doden tot gevolg. In Donetsk werd een andere bus getroffen door granaten: dertien doden. Wie de granaten afvuurde, is in deze oorlog bijna nooit met zekerheid vast te stellen. In Volnovacha leek het vuur uit rebellengebied te komen, maar die ontkennen. Net zoals Kiev in alle toonaarden ontkent dat granaten van het Oekraïense leger de bus in Donetsk troffen. Meer dan waarschijnlijk werden de granaten afgevuurd op andere doelen, maar in deze oorlog worden voornamelijk onnauwkeurige wapens ingezet en al te vaak is dat al dramatisch afgelopen.

De leiding van de zogenaamde Volksrepubliek Donetsk wou blijkbaar wraak nemen voor de bus in Donetsk en vuurde twee dagen later een raketsalvo af op een woonwijk in Marioepol. Er vielen meer dan dertig doden. Zachartsjenko, de politieke leider van de Volksrepubliek, kondigde meteen een offensief aan op de strategische havenstad maar slikte enkele uren later zijn woorden weer in, vermoedelijk onder druk van Moskou. Het hoge aantal doden had gezorgd voor een stroom van afkeurende reacties. Dat Zachartsjenko eerder had gezegd dat zijn strijders de hele provincie gingen veroveren, werd evenwel nooit tegengesproken. Een deel van die belofte is al uitgevoerd. In januari konden de separatisten ongeveer 500 vierkante kilometer grondgebied veroveren op het Oekraïense leger.

Waar komt die nieuwe assertiviteit van de separatisten vandaan? Sinds begin januari begonnen de Oekraïense inlichtingendiensten berichten te verspreiden over nieuwe Russische wapenleveringen aan het oosten. Het ging deze keer vooral om hoogtechnologisch Russisch materieel waardoor de gevechtscapaciteiten van de separatisten aanzienlijk toenamen. Die kregen blijkbaar ook Russische hulp in hun operationele planning. De verdedigers van de luchthaven van Donetsk zeggen dat het Russisch dat ze hoorden op de communicatiekanalen anders was dan het Russisch van de Oekraïense separatisten. De professionaliteit van de aanval op de luchthaven lag volgens hen ook veel hoger dan wat ze tot dan toe hadden meegemaakt.

Moskou ontkende, zoals gebruikelijk, staalhard iedere militaire betrokkenheid bij de gevechten, maar die ontkenningen werden zeker in het Westen niet geloofd. Ondanks aanvankelijke Griekse bezwaren keurde de Europese Unie na de aanval op Marioepol een verlenging van de sancties tegen Rusland goed tot september en werden nieuwe sanctiemaatregelen in het vooruitzicht gesteld. Maar in het Westen groeit de overtuiging dat de sancties wel effect hebben, maar niet het vooropgestelde doel bereiken: een verandering van het Russische beleid in Oekraïne.

De zware roebelcrisis en de zware recessie waarin de Russische economie nu is terecht gekomen, onder meer door die sancties, laat de Russen zeker niet koud, maar ze hebben zich als één man achter hun leider geschaard. Dat is een aloude Russische reactie als het land zich aangevallen voelt. In de Tweede Wereldoorlog gebeurde dat met Stalin, nu met Poetin. De problemen die het land intern kent, worden verweten aan het Westen of aan een slecht functionerende regering, niet aan de grote leider. Poetin heeft er dus alle belang bij om de huidige escalatie aan te houden. Het neemt de aandacht weg van de interne crisis.

De huidige escalatie brengt Rusland ook dichter bij het doel om in het oosten van Oekraïne een leefbaar en autonoom separatistisch gebied te vormen dat kan verhinderen dat Oekraïne ooit toetreedt tot de NAVO. De volgende stap in het huidige offensief is de verovering van Debaltsevo, een strategisch spoor- en wegenknooppunt, waar duizenden Oekraïense militairen ingesloten dreigen te raken. Daarna is misschien Marioepol aan de beurt en de grote weg tussen die stad en Donetsk, nu nog grotendeels in handen van het Oekraïense leger. Ook de herovering van Slavjansk staat hoog op het verlanglijstje van de separatisten. Het einddoel lijkt – voorlopig? – de provinciegrens van Donetsk en Loegansk te zijn, zoals Zachatsjenko aankondigde. Maar het is niet uitgesloten dat in een later stadium de separatisten met Russische steun proberen een corridor te creëren naar de Krim, zodat het schiereiland over land vanuit Rusland bereikbaar is.

Het Westen zit voorlopig met de handen in het haar. Het heeft van in het begin duidelijk gezegd militair niet tussenbeide te willen komen om geen rechtstreeks conflict met Rusland te riskeren. Maar daardoor zijn de mogelijkheden beperkt, nu de sancties op korte termijn niet lijken te werken. Daarom werd  vooral vanuit Oekraïne aangedrongen op een wijziging van de westerse houding over wapenleveringen.

En in Washington begint dat pleidooi gehoor te vinden, zeker nu het zo goed als zeker is dat Rusland zijn inmenging in het oosten weer heeft opgevoerd. In een rapport van enkele defensie- en buitenlandspecialisten (onder wie oud NAVO-ambassadeur Ivo Daalder) wordt gepleit voor de levering van “defensieve wapens”, onder meer slagveldradars, antitankraketten, gepantserde Humvees en onbemande verkenningsvliegtuigen. Die zouden de efficiëntie van het optreden van het Oekraïense leger aanzienlijk moeten vergroten. Daarmee hopen de auteurs het militaire evenwicht met de separatisten te herstellen.

Het is enigszins vergelijkbaar met wat Moskou de voorbije maanden gedaan heeft, toen de balans in het nadeel van de separatisten doorsloeg, alleen gebeurde die steun vanuit Rusland heimelijk. Ook willen de auteurs van het rapport de “kostprijs” voor Rusland van de inmenging in Oost-Oekraïne opvoeren. Anders gezegd: als er daar meer Russische militairen sneuvelen, wordt het voor Moskou moeilijker om die inmenging verborgen te houden.

Het Westen staat nu voor een moeilijke afweging. Oekraïne kan dit conflict op eigen kracht militair onmogelijk winnen. Het dreigt onder de voet gelopen te worden door alsmaar beter georganiseerde en bewapende separatisten die kunnen putten uit het onmetelijke Russische militair arsenaal.

Maar de levering van defensieve wapens door de VS verhoogt de escalatie met Rusland en zou een ‘proxy war’ kunnen doen ontstaan, waarbij de VS en Rusland met elkaar een oorlog uitvechten via bondgenoten, net zoals in de Koude Oorlog. Het is ook helemaal niet zeker dat de Russen Poetin zullen laten vallen als duidelijk wordt dat er Russische militairen sneuvelen in Oost-Oekraïne. Als ‘body bags’ terugkomen na de levering van Amerikaanse wapens aan Oekraïne, heeft het Kremlin een krachtig argument om de schuld daarvoor andermaal bij het Westen te leggen.

De Duitse bondskanselier Merkel heeft al meteen laten weten dat Duitsland geen wapens wil leveren. Maar Merkel verzet zich niet tegen Amerikaanse leveringen. Ook zij beseft dat er iets moet gebeuren, maar heeft blijkbaar nog altijd de hoop niet laten varen dat een diplomatieke oplossing mogelijk is. Samen met de Franse president Hollande gaat ze in Kiev en Moskou een nieuwe poging doen om de wapens te doen zwijgen. De tijd dringt. Als er niet snel een diplomatieke doorbraak komt, dreigt het pas begonnen 2015 een jaar te worden dat in het teken zal staan van een uit de hand gelopen bloedige oorlog op het Europese continent, op amper twee uur vliegen van Brussel.

(Jan Balliauw is VRT-journalist.)