Churchill, de man die de oorlog won - Flip Feyten

Churchill was wereldwijd het symbool geworden van de overwinning op nazi-Duitsland. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog stond het Verenigd Koninkrijk zo goed als alleen in de strijd tegen nazi-Duitsland. Churchill zelf had dan al jaren in de woestijn geroepen: zijn waarschuwingen over de onrustwekkende bewapening van Duitsland en de onbetrouwbaarheid van Hitler werden weggewuifd, de Britten hadden zo kort na de slachting van de Eerste Wereldoorlog geen zin in een herhaling en zetten Churchill weg als een op bloed beluste oorlogsstoker.

Toen pijnlijk duidelijk werd dat zijn donkere voorspellingen over de Führer één voor één uitkwamen, werd hij alsnog op het schild gehesen als de premier die het land moest redden. Zelfs toen was het enthousiasme voor zijn leiderschap maar lauw: in de eerste dagen moest hij al zijn gewicht in de schaal werpen om het plan van een paar van zijn ministers in de kiem te smoren, die het op een akkoordje wilden gooien met Hitler. Het was de voorbode van vijf lange jaren vol tegenstand, ontgoochelingen, mislukkingen, nederlagen en wanhoop, tot uiteindelijk, heel geleidelijk, de kansen begonnen te keren.

Churchill was 65 jaar oud toen hij premier werd. Dat belette hem niet om met een enorme energie de zware verantwoordelijkheid op te nemen die op zijn schouders rustte. Hij reisde - niet zelden met gevaar voor eigen leven - onvermoeibaar de wereld af op zoek naar steun in de vorm van voedsel, munitie en wapens voor eigen land én voor de algemene oorlogsinspanning - in totaal legde hij tijdens de Tweede Wereldoorlog zo'n 160.000 km af, vliegend boven vijandelijk gebied of varend in wateren waar Duitse onderzeeboten konden opduiken. Zelfs een milde hartaanval in 1941 en een longontsteking in 1943 hielden hem niet tegen.

Hij bleef koppig en onverdroten pleiten voor gezamenlijke operaties en strategische bondgenootschappen - tot het lot hem uiteindelijk een handje hielp en de Japanners Pearl Harbor aanvielen, zodat de Amerikanen niet meer afzijdig konden blijven. Al die tijd zou hij het moreel in zijn land, in de bezette gebieden waar clandestien geluisterd werd, en bij de soldaten hoog houden met legendarische radiotoespraken - een aantal citaten daaruit staan gebeiteld in het collectieve geheugen.

Toen de nazi's uiteindelijk capituleerden op 8 mei 1945, en drie maanden later, op 15 augustus, ook de Japanners, werd Churchill meer dan wie ook gezien als de redder van de Westerse beschaving. "We are a free people because a man called Winston Churchill lived", zo verwoordde het Britse opinieblad The Spectator het.

Toen die man twintig jaar na het einde van de oorlog overleed, stond de wereld even stil. Big Ben, de grote klok van het Palace of Westminster, sloeg het eerste kwartier, en bleef de rest van de dag zwijgen. Koningin Elizabeth besliste dat Churchill een staatsbegrafenis zou krijgen - een voorrecht dat normaal enkel voorbehouden is voor regerende monarchen. De uitzonderingen zijn schaars: onder hen Isaac Newton, de hertog van Wellington en premier Gladstone.

Zijn lichaam lag drie dagen opgebaard in Westminster Hall, het oudste gedeelte van het Parlementsgebouw. Daar kwamen in lange rijen 321.000 mensen hem de laatste eer bewijzen. De militairen die traditioneel aan de vier hoeken van de kist de wacht houden werden een tijdje vervangen door de toenmalige Labourpremier Harold Wilson, de leiders van de twee oppositiepartijen en de Kamervoorzitter.

Op zaterdag 30 januari werd de lijkkist van Churchill op een kanonaffuit geladen, werd de Union Jack eroverheen gedrapeerd, en werden zijn versierselen van de orde van Kousenband erop gelegd. De stoet naar St-Paul's Cathedral was een mijl lang, de tocht duurde een uur. In de kathedraal hadden zich staatshoofden en hoge vertegenwoordigers van 112 landen verzameld: het gezelschap koningen, koninginnen en premiers was nooit eerder in de geschiedenis zo talrijk geweest. Koningin Elizabeth zelf brak met de traditie en ging voor het eerst naar de begrafenis van een 'commoner', een gewone burger. Koning Boudewijn was er ook. Er waren twee opvallende afwezigheden: China had niemand afgevaardigd - Churchill was altijd een virulente anticommunist geweest. En de Amerikaanse president Lyndon B. Johnson lag thuis verkouden in bed. Hij had de pers aan zijn ziekbed uitgenodigd om dat met eigen ogen te komen vaststellen, zodat er geen misverstand over zijn afwezigheid zou bestaan. Oud-president Dwight Eisenhower, Amerikaans opperbevelhebber tijdens de Tweede Wereldoorlog, was er wel. En ook de Sovjet-Unie was vertegenwoordigd, en dat in volle Koude Oorlog.

Na de dienst werd de kist naar de pier vlakbij Tower Bridge gebracht en overgeladen op het schip Havengore, voor een korte tocht op de Thames naar Westminster. Churchill was tweemaal in zijn leven First Lord of the Admiralty (Minister van Marine) geweest, de tocht was een eerbetoon van de Marine. Er weerklonken 19 kanonschoten, en er vlogen zestien Lightning Jets over tijdens de tocht, een eerbetoon van de luchtmacht. Maar wellicht het meest ontroerende moment was het eerbetoon van de havenarbeiders, die de armen van hun kranen één voor één een buiging lieten maken toen het schip met de lijkkist eronderdoor voer.

Daarna werd de kist in Waterloo Station overgeladen op een trein - getrokken door een locomotief met de naam Winston Churchill - en overgebracht naar Bladon, een klein dorpje bij Oxford. Naast de spoorlijn stonden duizenden Britten in stilte te wachten op de doortocht van het konvooi. Naar zijn eigen wens werd Churchill begraven naast zijn vader, zijn moeder en zijn broer op het kleine kerkhof van St Martin's Church, in de schaduw van Blenheim Palace, het enorme kasteel waar Churchill 90 jaar voordien als familielid van de hertog van Marlborough geboren was.

Volgende vrijdag 30 januari wordt de staatsbegrafenis van Churchill herdacht. Om kwart voor twee zal de Tower Bridge opgehaald worden en zal de Havengore - hetzelfde schip van 50 jaar geleden - dezelfde tocht naar Westminster maken, met familieleden van Churchill aan boord, als eerbetoon aan de grote staatsman.

(Flip Feyten is eindredacteur van "De zevende dag" en anglofiel.)