Het zijn maar zwartjes, mijnheer - Peter Verlinden

Dat moet groot nieuws geweest zijn naast de terreurdreiging in West-Europa en de aanslepende oorlogen in het Midden-Oosten.

Fout, dus.

Amper enkele berichten op de klassieke nieuwssites, een flardje beeld in de journaals (bij gebrek aan meer beeld dat normaal van de internationale persagentschappen zou komen), een weggestopte halve kolom in de krant en wat extra’s in de ‘kwaliteitskranten’.

Is het Congolese verhaal dan echt zo ingewikkeld geworden, zo ver van ons allen, media en politiek?

Daarom deze poging om het verhaal van de afgelopen dagen, grotendeels in de Congolese hoofdstad Kinshasa, tot zijn essentie te herleiden: de strijd om (het behoud van) de macht, precies zoals in enkele buurlanden.

Na twee gewonnen verkiezingen (2006 en 2011), de tweede al een stuk minder democratisch dan de eerste, mag President Joseph Kabila in 2016 geen kandidaat meer zijn. De Congolese grondwet voorziet maar twee opeenvolgende presidentsmandaten. Zijn collega’s Jean-Pierre Nkurunziza in Burundi en Paul Kagame in Rwanda staan trouwens voor hetzelfde probleem.

In Burundi liggen de zaken nogal ingewikkeld omdat de zetelende president de eerste keer, in 2005, door het parlement aangesteld is en dus niet rechtstreeks verkozen. Juristen hebben er een kluif aan om uit te maken of die eerste keer geldt als een volwaardig presidentsmandaat zoals bedoeld in de Burundese grondwet. De komende weken en maanden moeten daarover duidelijkheid brengen. De presidentsverkiezingen zijn gepland voor 26 juni.

Maar in Rwanda en Congo liggen de politieke kaarten zonneklaar: volgens de grondwet van elk land mogen Paul Kagame (in 2017) en Joseph Kabila (in 2016) geen kandidaat meer zijn want ze hebben er elk dan al twee volwaardige mandaten opzitten. (In beide gevallen waren de heren trouwens al lang voor hun eerste ‘democratische verkiezing’ aan de macht als president: de Rwandees Kagame door een machtsgreep in 2000, de Congolees Kabila na de moord op zijn vader in 2001.)

In Rwanda worden de geesten geprepareerd voor een wijziging van de grondwet om zo het aantal mandaten onbeperkt te maken. Zo’n grondwetswijziging moet worden goedgekeurd bij referendum. Dat stelt voor de huidige machthebber geen enkel probleem: alle ‘democratische verkiezingen’ in Rwanda zijn al vervalst geworden om zo precies de uitslag op te leveren die de alleenheerser eist.

In Congo blijkt een wijziging van de grondwet net iets te stoutmoedig na de signalen vanuit de Westerse diplomatieke wereld dat het nu wel langzamerhand welletjes is geweest: de wereld kon nog net de vervalste verkiezingen van 2011 slikken, maar gesjoemel met de grondwet zou een stap te ver zijn.

Dat was dan buiten de waard, in dit geval de heersende politieke klasse, gerekend én haar inventiviteit. Niet de grondwet zal aangepast worden, wel de kieswet. Die moest toch al lang eens opgefrist worden, niet?

Het is die aangepaste kieswet, vorige zaterdag goedgekeurd door de eerste kamer van het Congolese parlement, dezer dagen in bespreking in de Senaat, die de woede heeft opgewekt van de straat, in Kinshasa en ook in Goma en op enkele andere plaatsen. Want één van de vele nieuwigheden, naast de verdubbeling van het inschrijvingsrecht voor een presidentskandidaat tot ongeveer 100.000 Euro, is dat er eerst een volkstelling moet komen vooraleer de volgende verkiezingen kunnen georganiseerd worden. Volgens die gloednieuwe wettekst is dat nodig om een correcte verdeling van het aantal kamerleden per kiesomschrijving te kunnen berekenen, gebaseerd op het aantal inwoners en niet op het aantal ingeschreven kiezers zoals tot nu toe gebeurde.

Maar in de praktijk is een volkstelling in een land dat 77 keer zo groot is als België, met 65 tot 75 miljoen inwoners (niemand weet precies hoeveel) en zo goed als onbestaande wegen in het diepe binnenland … een peperduur werk van vele jaren. (Ervaringsdeskundigen rekenen op een half miljard dollar, dat er vooralsnog niet is, en zeker drie jaar werk.)

Daarenboven ligt op die manier de weg open voor allerlei politieke vertragingsmanoeuvres met maar één doelstelling: Joseph Kabila aan de macht houden. Want dat zou betekenen dat president Kabila blijft zitten zolang er geen nieuwe verkiezingen kunnen gehouden worden … bij gebrek aan volkstelling, mogelijk vele jaren lang. Vandaar de woede op de Congolese straat.

“Ik sprak nog persoonlijk met hem. En ik vroeg hem waarom hij niet gewoon plaats laat voor een opvolger, iemand anders, iemand uit de eigen rangen? Zijn antwoord was snel en duidelijk: heb je ooit een Afrikaanse president gekend die uit eigen beweging opgestapt is? Cela ne se fait pas.” De woorden komen van een goede Rwandese vriend die nu in Bujumbura werkt. Topniveau, topkenner.

Elke machthebber in de regio zet de formele regels van de Westerse democratie naar zijn hand. Verkiezingen ziet de politieke elite doorgaans niet als een instrument om de bevolking aan het woord te laten, wel als een techniek om zelf aan de macht te komen en vooral te blijven. Dat geldt evengoed voor de Congolese president, nu al 14 jaar aan de macht. Zeker voor zijn Rwandese collega/alleenheerser, binnenkort feitelijk 21 jaar aan de macht. Evengoed voor zijn Burundese collega/populist, weldra 15 jaar op de troon.

En intussen zwijgt de wereld, op wat tandengeknars na, gemompel achter de schermen.

Want vooralsnog garanderen de drie leiders een vorm van stabiliteit in de regio, en daar is het de wereld om te doen. Liefst niet te veel herrie, niet te veel problemen. Die zijn er elders al genoeg. De kwestie van de billijke machtsverdeling ten gronde aanpakken, dat zou veel te veel internationale inzet vragen. En wat kan dat opleveren voor de machtsverhoudingen in deze wereld?
Het zijn toch maar zwarten, zo ver van huis.

(Peter Verlinden volgt voor VRT-Nieuws al ruim een kwarteeuw Centraal-Afrika)