Waarom keert Europa zijn kar? - Jos De Greef

De aandacht van de wereld was vandaag gevestigd op de Grossmarkthalle, het nieuwe hoofdkwartier van de Europese Centrale Bank (ECB) in Frankfurt waar ECB-topman Mario Draghi genoot van zijn "rendez-vous avec l'histoire". Historisch inderdaad, want het is de eerste keer dat de ECB overgaat tot "quantitative easing" of QE, het massaal geld pompen in de economie door het opkopen van obligaties.

De voorbije jaren hebben centrale banken zoals de Federal Reserve in de VS, de Bank of England en de Bank of Japan dat al met wisselend succes gedaan. In de VS leidde dat tot een stevige groei en veel nieuwe banen, in Japan kon een recessie en zelfs mogelijk langdurige deflatie niet vermeden worden.

Europa had geen zin in QE, ondanks het feit dat er op het Oude Continent nog nauwelijks zoiets is als economische groei, de werkloosheid torenhoog blijft, de inflatie negatief geworden is er massaal spaargeld nutteloos staat weg te rotten op rekeningen.

De succesvolle ommekeer in de VS had de Europeanen op ideeën kunnen brengen, maar Europa bleef tot nu toe afkerig van steunaankopen voor de economie.  De aanhoudende economische zwakte in de eurozone en de groeiende vrees voor deflatie heeft evenwel tot het besef geleid dat het roer om moest.

Niks doen, kon niet meer en de voorbije maanden schipperde ECB-topman Mario Draghi voorzichtig in de richting van "quantitative easing". Sinds eind vorig jaar was de ECB al begonnen met het opkopen van "covered bonds" of obligaties met enige betalingsgarantie.

Voor een echte grootschalige QE moest Draghi echter de Duitse kaap ronden en vanuit Berlijn was het antwoord lange tijd "Nein". Duitsland, maar ook andere eurolanden die wel goed boeren zoals Nederland, vrezen dat steunaankopen de druk op de Zuid-Europese schuldenlanden zoals Griekenland, Italië, Portugal en Spanje zouden wegnemen om de nodige structurele hervormingen en besparingen door te voeren.

Bovendien zouden steunaankopen de ECB opzadelen met risicovol overheidspapier uit dat soort landen en zou dat risico via de centrale bank over de andere eurolanden gespreid worden. Dat is moeilijk te verkopen aan de Duitse publieke opinie die eerder ook al erg moeilijk te overtuigen was van de noodkredieten aan Athene, Dublin, Lissabon en Madrid.

Nieuw is nu dat de sterke eurolanden zoals Duitsland recent ook hun groei hebben zien verdampen. Die kunnen uiteraard op langere termijn niet goed blijven draaien als hun belangrijkste handelspartners -en dat zijn de Europese landen zoals Frankrijk - verder blijven wegzakken. Zelfs bij de nukkige Bundesbank was het besef gegroeid dat er wel iets moest gebeuren.

Nu werkt de ECB in principe autonoom van de regeringen van de lidstaten van de eurozone, maar enig politiek gevoel is de toplui van de bank uiteraard niet vreemd. De "governing council" bestaat dan ook vooral uit de gouverneurs van de centrale banken van de eurozone.

Zoals steeds weegt de Duitse mening daar sterker dan die van de andere lidstaten. Berlijn levert de toplui van de Europese instellingen die de hulpplannen aan de schuldenlanden superviseren en binnenkort ook die van de instelling die noodlijdende banken moet opruimen.

Toch kon ook Duitsland er niet omheen dat de crisis in zowat alle lidstaten het vertrouwen in het Europese project ondermijnd heeft. Zowat overal zijn de anti-Europese of eurosceptische partijen in opmars, de UKIP in Groot-Brittannië, de PVV van Wilders in Nederland, het FN in Frankrijk, de Ware Finnen, Syriza en Gouden Dageraad in Griekenland en zelfs in Duitsland probeert een eurosceptische partij de wind uit de zeilen van Merkel te nemen, zij tot nu toe met weinig succes. 

Die ontwikkelingen ontgaan de regeringsleiders uiteraard niet en dus moest het roer blijkbaar om. De nucleaire bom van het QE wordt dan - zij het vrij laat - toch ingezet en succes is niet verzekerd. Het is dan ook een gok, als de steunaankopen - net zoals in Japan - niet tot beterschap leiden, dreigt het Europese project nog verder averij op te lopen.

Voor de nog jonge ECB staat er dan ook veel op het spel. Die werd overigens ook gehinderd omdat er - anders dan in de VS - geen sterke Europese supranationale structuur is en dat weerspiegelt zich in de ECB die met de centrale banken van de eurozone aan tafel zit om het Eurosysteem te vormen. Nu is de Federal Reserve ook niet zo'n monoliet als vaak gedacht wordt en bestaat die ook uit regionale Federal Reserve Banks, maar toch is de Europese structuur meer gefragmenteerd.

Anders dan in de VS is er in Europa geen automatisme van steun van rijkere aan armere deelstaten en dat weerspiegelt zich ook in de "regionale" QE van vandaag. Die komt - onder Duitse druk - voor het grootste deel voor rekening van de centrale banken van de eurolanden die schuldpapier van hun regeringen opkopen en veel minder voor de ECB. Of die wat verdeelde slagorde hetzelfde succes als de meer uniforme VS-aanpak zal kennen, moet nog blijken.

(Jos De Greef is journalist bij VRT-nieuws.)