De comeback van Obama - Tom Van de Weghe

Flashback, begin 2014. „Is die tweede ambtstermijn wel zo’n goed idee?” moet Obama al een paar keer gedacht hebben. De man geeft een wat uitgebluste indruk. Het lijkt wel of hij het eeuwige gekissebis in Washington grondig beu is. Of is het inderdaad een burn-out? Zijn grijze haren worden er niet minder op. De commentaren zijn verpletterend, zowel in de media, bij de Republikeinen als zelfs in zijn eigen partij. Het wordt steeds meer bon ton om hem een slappe president te noemen zonder ruggengraat. Obama-moeheid ten top.

Flashforward, eind 2014. Op zijn afsluitende persconferentie in de perszaal van het Witte Huis zien we een president die energieker lijkt dan ooit tevoren. Hij geeft Sony een veeg uit de pan voor het terugtrekken van de film The Interview na druk uit Noord-Korea. Hij grapt en grolt met de aanwezige journalisten, met algemene hilariteit als hij het heeft over ons land en de fantastische wafels. Hij heeft er duidelijk weer zin in. Zijn boodschap aan vriend en vijand: ik ben geen ‚lamme eend’, zoals een president genoemd wordt met een vijandig Congres. Wel de Commander-in-Chief. „And I like my job.”

Nochtans was 2014 niet meteen het jaar dat Obama als eerste zwarte president van Amerika in gedachten had. Wanneer een blanke agent begin augustus een ongewapende zwarte tiener doodschiet breekt de hel los. Ferguson staat in brand. De zware rellen zorgen wereldwijd voor headlines. De zwarte bevolking voelt zich 50 jaar na de Civil Rights Act nog steeds behandeld als tweederangsburgers. Drie maanden later spreekt een overwegend blanke jury de agent vrij en breken over het hele land protesten uit.

Michael Brown, Tamir Rice, Eric Garner. Het lijstje met slachtoffers van onbestraft politiegeweld wordt steeds langer. Maar het legt ook het probleem van institutioneel racisme bloot. Wie gedroomd had van een post-raciale samenleving met een zwarte president komt bedrogen uit. Veel zwarten steken hun ontgoocheling en frustratie over „hun” president trouwens niet meer onder stoelen en banken. Hij probeert het vertrouwen te herstellen, maar beseft dat het niet voor morgen zal zijn.

Precies een jaar nadat President Obama een bocht van jewelste maakte om toch maar niet ten strijde te moeten trekken tegen het Syrische regime van Assad, spreekt hij het Amerikaanse volk opnieuw toe. Hij vraagt om steun voor een militaire actie tegen de terreur van Islamitische Staat. Hij wil de Syrische rebellen bewapenen en de steun aan de Koerden en het Iraakse leger opvoeren. Ook wil hij luchtaanvallen uitvoeren aan beide kanten van de Syrisch-Iraakse grens.

Anders dan een jaar geleden krijgt de president nu wel ruim de steun van het volk, nadat het weken na elkaar gebombardeerd werd met gruwelijke verhalen over onthoofdingen van Amerikaanse burgers zoals James Foley en Steven Sotloff is de publieke opinie volledig gekeerd. Ook het Congres is voor een oorlog. Obama bezwijkt onder de druk. De president die mee verkozen werd dankzij de beloftes om de oorlogen in Irak en Afghanistan van zijn voorganger te beëindigen, moet nu zelf een oorlog beginnen waarvan de uitkomst lang niet zeker is.

De tussentijdse verkiezingen van November betekenen een uppercut van jewelste voor de president en zijn partij. De Republikeinen veroveren de meerderheid in de Senaat en het Huis van Afgevaardigden, met zelfs meer zetels dan gevreesd. Ebola, Obamacare, IS. Alles is goed om de kiezer angst aan te jagen tijdens de campagne. Een strategie die werkt. Amerika kleurt bloedrood. Zelfs staten die tot dan veilig Democratisch lijken, vallen in Republikeinse handen.

Aanvankelijk weigert Obama de verantwoordelijkheid voor de zware nederlaag op zich te nemen. De ontevreden kiezer heeft zich vooral gekeerd tegen de verlamming in Washington, klinkt het afstandelijk ‚the morning after’. Het is pas later dat hij toegeeft dat hij in deze campagne te weinig het verschil heeft kunnen maken, door er bijvoorbeeld op te wijzen dat het land er economisch flink op vooruit is gegaan de afgelopen jaren.

Toch lijkt het uitgerekend deze nederlaag te zijn die Obama weer vleugels geeft. Hij blijft niet bij de pakken zitten en neemt verrassende en gedurfde beslissingen waarmee hij de grenzen van zijn ‚executive action’ aftast, de presidentiële macht waarover hij volgens de Amerikaanse Grondwet beschikt zonder het Congres erbij te betrekken. Hij heeft de handen vrij: voortaan hoeft hij niet meer over eieren te lopen om de Democratische meerderheid in de Senaat te beschermen.

Zo legaliseert hij met één pennentrek bijna 5 miljoen immigranten zonder papieren, een oud zeer waarover Republikeinen en Democraten in het Congres de voorbije jaren maar geen compromis konden bereiken. Een weekje later onthult hij het akkoord met China om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. En als klap op de vuurpijl normaliseert hij na een halve eeuw de Amerikaanse betrekkingen met Cuba. Een historische wending.

Obama is de man die vanuit een underdogpositie telkens weer overeind weet te krabbelen om nog sterker uit de hoek te komen. Het doet terugdenken aan zijn eerste debat met Mitt Romney tijdens de verkiezingscampagne van 2012. Hij maakte toen zó’n slechte beurt dat hij zich nadien herpakte. Hij wordt een politieke ‚counterpuncher’ genoemd, iemand die een klap in het gezicht nodig heeft om wakker geschud te worden.

Beetje bij beetje realiseert hij op die manier de liberale agenda waarvoor hij uiteindelijk in het Witte Huis is verkozen. De president heeft ook niets meer te verliezen. Hij hoeft niet meer herverkozen te worden. Hij kan zich alleen maar zorgen maken over de politieke erfenis die hij achterlaat. En dat lijkt nu zijn belangrijkste drijfveer. Zijn team gelooft dat dit zijn populariteit een boost zal geven. De laatste polls bevestigen dat zijn populariteit weer stilletjes aan een klim bezig is.

Maar er zijn ook risico's aan deze unilaterale stijl van regeren. Het Republikeinse Congres kan besluiten dat de president zijn boekje te buiten gaat en overgaan tot een gevreesde impeachment, het afzetten van de president. Ook de kiezer kan genoeg krijgen van deze keizerlijke vorm van besturen per decreet, waardoor hij in 2016 misschien de tijd rijp acht voor verandering en een Republikein in het Witte Huis stemt.

Het is uitkijken naar wat de president begin volgend jaar na zijn terugkeer uit Hawaii uit zijn hoed zal toveren met een vijandig Congres. De langverwachte sluiting van de gevangenis op Guantanamo? Het afkeuren van de Keystone XL oliepijpleiding? Een versneld Vrijhandelsakkoord met Europa? Het zijn maar enkele van de mogelijke beslissingen. Tegen de achtergrond van de campagne voor de presidentsverkiezingen die zich stilaan op gang trekt, belooft 2015 allesbehalve saai te worden.

(Tom Van de Weghe is VRT-correspondent in Amerika. Twitter @tomvandeweghe)