Quo vadis Europa? - Rob Heirbaut

Voor 2015 ziet het er niet veel beter uit. Was het Europese beleid van de voorbije jaren, met de nadruk op besparingen, dan verkeerd? Is het daardoor dat iedereen de vinger op de knip houdt? Er is niemand van de beleidsmakers die dat zal toegeven. Plots is er wel veel meer aandacht voor investeringen. Maar dan wel met de rem op. De overheden zitten met schulden en begrotingstekorten, daarom heeft het met veel bombarie aangekondigde Europese Fonds voor Strategische Investeringen een beperkte opdracht: het moet alleen garant staan voor de grootste risico’s, zodat private investeerders geld durven geven aan allerlei grote projecten, gaande van ziekenhuizen tot windmolenparken.

Op Duitsland na zijn er weinig lidstaten die veel budgettaire ruimte hebben om zelf te investeren. Bovendien wordt van de lidstaten verwacht dat ze blijven hervormen en besparen, de Europese Commissie en Duitsland zullen het in 2015 nauwgezet in de gaten houden. Frankrijk, Italië en ook België moeten tegen maart duidelijkheid verschaffen over hun intenties.

Hopelijk gooit een nieuwe Griekse politieke crisis dan geen roet in het eten, want dat zou voor een opflakkering van de eurocrisis kunnen zorgen. Net nu de Griekse economie de hoogste economische groei van de eurozone heeft, zou dat zonde zijn. Maar daar trekken de financiële markten zich natuurlijk niets van aan.

Ook de Russische president Poetin kan de Europese economie nog schade toebrengen in 2015. Hij is alle krediet verloren bij de Europese regeringsleiders, maar geniet wel nog de steun van een overgrote meerderheid van de Russische bevolking. Zolang hij in Rusland populair blijft, is er niet meteen een reden om zijn houding over Oost-Oekraïne bij te sturen. Daardoor dreigen de Europese sancties nog lang van kracht te blijven. Die brengen de Russische economie zware schade toe, en dat is dan weer slecht voor de Europese economie (veel export naar Rusland is stilgevallen of verminderd, niet alleen als gevolg van Russische sancties).

Alle Centraal- en Oost-Europese lidstaten prijzen zich intussen gelukkig dat ze 10 jaar geleden lid zijn geworden van de Navo en de EU, en daardoor uit de invloedssfeer van Rusland zijn geraakt. De Europese Unie is de voorbije jaren wellicht zeer naïef geweest, door niet meer in termen van “invloedsferen” te denken. Poetin en de leidende Russische klasse doen dat wel nog. Het blijft wachten op een Europese strategie: welke rol wil de Europese Unie spelen in de wereld, en wat er voor nodig is om die rol waar te maken ?

Intussen zijn er steeds meer Europeanen die hun geloof in de voordelen van de Europese integratie verliezen. Partijen die inhakken op de Europese Unie, scoren goed. Opvallend: diezelfde partijen vinden doorgaans dat Poetin een toffe peer is, die het volste recht heeft om delen van andere landen in te lijven, en dat het de Europese Unie is die Rusland provoceert. De liefde is wederzijds: in 2014 raakte bekend dat Rusland allerlei anti-Europese partijen financieel steunt. Het Front National van Marine Le Pen ging geld lenen bij een Russische bank.

Nog een signaal dat de fut eruit is in Europa: de opkomst bij de Europese verkiezingen bereikte een nieuw dieptepunt, ondanks het feit dat er voor het eerst een concrete inzet was voor die verkiezingen: wie wordt voorzitter van de Europese Commissie? Het idee van de “Spitzenkandidaten” werd eerst nog weggelachen, maar zal alleen maar aan belang winnen. Net omdat het niet serieus werd genomen, heeft het ook geen impact gehad op de opkomstcijfers. Televisiedebatten tussen Juncker, Schulz, Verhofstadt en co werden zorgvuldig weggemoffeld op digitale kanalen, of (zoals bij Canvas) op een tijdstip uitgezonden waarop gegarandeerd niemand kijkt. Terwijl de meeste Europese media (die nationale media zijn) nog geen clue hebben hoe ze over Europa moeten berichten, gaat in 2015 het Amerikaanse Politico proberen over de Brusselse EU-bubble even spannende en “juicy” verhalen te brengen als het nu al in Washington doet.

Een topverhaal in alle media zullen in 2015 ongetwijfeld de Britse verkiezingen zijn. Onder druk van UKIP van Nigel Farage, en een omvangrijke groep eurosceptische conservatie parlementsleden, deed de Britse premier Cameron de vreemdste dingen in 2014, die Groot-Brittannië steeds meer isoleerden binnen de Europese Unie.

Hij weigerde een naheffing van 2,1 miljard euro te betalen, maar zal dat uiteindelijk toch moeten doen, omdat gewoon de bestaande regels zijn toegepast. Hij wil beletten dat Oost-Europeanen naar Groot-Brittannië komen om er uitkeringen op te strijken terwijl uit onderzoek blijkt dat zij proportioneel meer bijdragen aan de Britse economie dan Britten zelf. Hij wil allerlei bevoegdheden terughalen naar Londen, maar bij de andere lidstaten zit niemand uit te kijken naar een verdragswijziging die daar voor nodig is.

In de aanloop naar de verkiezingen van 7 mei zal er niettemin alles aan gedaan worden om de Britten niet voor het hoofd te stoten.

Uitdagingen genoeg voor de nieuwe Europese president Donald Tusk. Hij verraste de meeste waarnemers met een stijlbreuk ten opzichte van zijn voorganger Van Rompuy. Een korte eerste Europese top, met een beperkte agenda, en uiterst korte raadsconclusies (een tekst met onderwerpen waarover de regeringsleiders het eens zijn geraakt).

Ook Commissievoorzitter Juncker breekt met het verleden, en komt minder diplomatisch uit de hoek dan zijn voorganger Jose Manuel Barroso. Juncker wordt dan wel weer achtervolgd door zijn eigen verleden, door het Luxleaks-schandaal. Hoe geloofwaardig is zijn belofte dat Europa de strijd zal aanbinden tegen belastingontwijking?

Ook op andere vlakken zal de geloofwaardigheid van de Europese leiders getest worden. Hoe zal de beloofde “Energie Unie” eruit zien? Komt er een einde aan de versnipperde aanpak van het energiebeleid ? Hoe ambitieus wil Europa nog zijn met zijn klimaatbeleid ? En zullen de “sociale” doelstellingen inderdaad meer gaan doorwegen bij het Europese economische beleid, zoals Juncker en Europees Commissaris Marianne Thyssen beloofd hebben?

(Rob Heirbaut is VRT-journalist en Europa-specialist.)