De mythe van de democratie - Peter Verlinden

En hij heeft er veel overleefd: Joseph Kasa-Vubu (door ontbering thuis gestorven in 1969), Mobutu Sese Seko (in ballingschap in Marokko gestorven in 1997), Laurent-Désiré Kabila (vermoord in Kinshasa in 2001) en Joseph Kabila (herkozen in 2011). Als zijn suikerziekte Tshisekedi nu zou vellen, dan verdwijnt de laatste garant voor een fair politiek spel in de Wetstraat van Kinshasa, zo lijkt het wel. Maar is dat wel zo? In welke democratie draait Etienne Tshisekedi met zijn UDPS (Union pour la Démocratie et le Progrès Social) eigenlijk mee, sinds zijn internationaal erkende nederlaag tegen Joseph Kabila bijna drie jaar geleden?

Het lijdt geen enkele twijfel dat de ‘overwinning’ van Joseph Kabila op Etienne Tshisekedi bij de verkiezingen van november 2011 op een frauduleuze manier is gebeurd. Mogelijk zou de dienstdoende president het ook op een correcte manier gehaald kunnen hebben, maar dat behoort tot de speculaties. Deze presidentsverkiezingen waren hoe dan ook zeer slecht georganiseerd, met onder meer onbetrouwbare kiezerslijsten, maar vooral het tellen van de stemmen werd een aanfluiting van elk behoorlijk bestuur.

Joseph Kabila kon alleen maar (opnieuw) president Joseph Kabila worden omdat de internationale waarnemers en de wereldmachten de ‘orde’ van de voortzetting van de macht door dezelfde ploeg verkozen boven de onzekerheid van een president die ze vreesden niet onder controle te kunnen houden, met name … Etienne Tshisekedi. Nog voor de eerste stemmen uitgebracht waren, lieten de westerse diplomaten in Kinshasa trouwens al verstaan dat hun landen niet liever wensten dan verder te werken met Joseph Kabila.

Ook ons land draaide in dat spel mee. De manier waarop minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders de schande van de Congolese presidentsverkiezingen liet overwaaien, blijft opmerkelijk.

Toen waren de teerlingen al geworpen.

De tegenkrabbelende Etienne Tshisekedi en zijn onmachtige partijapparaat, de facto dan nog eens opgesloten in zijn ‘ambtswoning’ (12-ième Rue, Limete, Kinshasa), voerden nog wel enkele maanden een schimmenspel op van verzet. Maar dat was bij gebrek aan internationale steun van meet af aan een verloren spel.

Zo ook in het Congolese parlement. Aanvankelijk had Tshisekedi zijn UDPS-verkozenen de opdracht gegeven om het parlementaire werk te boycotten bij wijze van protest tegen de gecorrumpeerde verkiezingen. Maar de hoge parlementaire lonen en onkostenvergoedingen, in combinatie met de ambitie van verschillende verkozenen, hebben die strategie al snel ondermijnd. Het afgelopen jaar speelt de ‘parlementaire oppositie’ het spel in het ‘Palais du Peuple’ dus volop mee, en legitimeert op die manier de facto de regering en het presidentschap van Joseph Kabila. In de praktijk heeft die oppositie nauwelijks enige invloed op de reële gang van zaken in het Congo van vandaag. De parlementaire palavers houden de dure machine van de democratie in gang en daar blijft het bij. In afwachting van de volgende verkiezingen waar het écht om gaat … de presidentiële van 2016.

Want de enige echte macht in dit Congo berust bij de ‘présidence’, dat ongrijpbare monster met vele tentakels dat regeert vanuit het ‘Palais de la Nation’ (niét ‘du Peuple’ …) aan de Congostroom. Wie daar zetelt kan dat alleen doen bij gratie van de internationale gemeenschap, de Verenigde Staten voorop. Want Congo blijft voor zijn economisch en militair overleven in grote mate afhankelijk van de buitenwereld. Dat zal zo blijven na ook de volgende verkiezingen, wie die ook zal ‘winnen’.

Etienne Tshisekedi was dus al bijna drie jaar lang verworden tot niet meer dan een relict uit het verleden, een schim van wat echte oppositie zou kunnen betekenen. Hij was buiten spel gezet door de internationale gemeenschap en daarmee was het afgelopen sinds eind november 2011.

Alles zal nu afhangen van wat er binnen twee jaar gebeurt, de volgende presidentsverkiezingen. Vanwege zijn leeftijd en zwakke gezondheid lijkt de kans erg klein dat ‘de sfinx van Limete’ (Tshisekedi wordt zo genoemd vanwege zijn legendarische zwijgzaamheid) dan nog enige rol van betekenis kan spelen. Nu al draait het politieke debat vooral om de kwestie of Joseph Kabila zich voor een derde keer kandidaat zou stellen, wat alleen maar kan als hij de grondwet laat wijzigen door zijn ruime parlementaire meerderheid van goedbetaalde ‘volksvertegenwoordigers’.

Etienne Tshisekedi is al bijna drie jaar lang politiek dood.
De Congolese geruchtenmolen heeft hem al enkele keren ook fysiek dood verklaard. Als hij ook echt het tijdelijke met het eeuwige wisselt, dan zal het verschil nauwelijks opgemerkt worden.

(VRT-journalist Peter Verlinden volgt als Congokenner de regio al meer dan 25 jaar.)