In Irak verandert alles - Jens Franssen

Dat Mosul, de tweede grootste stad van Irak, in handen is gevallen van extremistische soenni rebellen, is een zware nederlaag voor het al wankele regime in Irak. Te meer omdat Mosul bij uitstek de politieke en economische hoofdstad is van dat deel van de bevolking, nl. de soenni’s, die zich al gediscrimineerd voelden door het sjiitische bewind van formateur/premier Maliki. Voor de extremistische rebellen is deze overwinning een grote opsteker.
analyse
Analyse

Ze breiden niet alleen hun territorium uit, ze krijgen nu ook een groot stuk land in handen dat delen van Syrië én Irak bevat. De rebellen bevinden zich op enkele tientallen kilometers van de hoofdstad Baghdad, en lijken voorlopig aan de winnende hand.

Oud conflict

De problemen in Irak slepen natuurlijk al enkele jaren aan. Ze stammen uit de tijd van Saddam Hoessein, die zijn harde bewind steunde op hoofdzakelijk soennitische stammen. Maar zijn bewind werd geslikt dankzij een nationalistische saus, die het voor de sjiitische meerderheid tijdelijk aanvaardbaar maakte. Toen het Westen Hoessein verdreef bracht het een sjiitische meerderheid aan de macht, die steeds sektarischer de koek naar zich toe trok.

Premier Maliki verdeelde meer, dan dat hij erin slaagde de verschillende groepen samen te brengen. In het Noorden trokken de Koerden zich terug en bouwen er verder aan een semi-onafhankelijk Koerdistan.

Dat Mosul nu in handen is van de rebellen toont pijnlijk aan hoe Irak meer dan ooit een verdeeld land is geworden. Vanzelfsprekend is dit mee een gevolg van de verrotting van buurland Syrië. Voor een groot deel gaat het om dezelfde strijders met min of meer dezelfde politiek-ideologische agenda, die al lang geen rekening meer houden met de oude formele staatsgrenzen.

Nieuwe spelers

Wat hierbij ook opvalt in Irak en Syrië is dat de zogenaamde ‘non-state actors’, politieke, ideologische en/of militaire bewegingen de plaats aan het in nemen zijn in een deel van de regio. Door het gebrek aan legitimiteit van de oude traditionele staten met wankele regeringen, vullen bewegingen als ISIS (Islamitische Staat in Irak en Syrie), de Libanese Hezbollah militie, de Koerdische YPG, ... het vacuüm. Meer dan ooit werken ze grensoverschrijdend en zetten straatstructuren op die de concurrentie aangaan met het officiële staatsapparaat.

Ongemakkelijk

Het Westen schuifelt intussen steeds ongemakkelijker in zijn stoel. De complexe geostrategische puzzel in Syrië, waarbij geostrategische, religieuze, sektarische en economische belangen door elkaar heen lopen, is met het langzaam imploderen van Irak weer een stuk moeilijker geworden. Grote appetijt om militair in te grijpen is er niet, en lokaal vaak ongewenst.

Terwijl het alternatief, twee volledige "failed states" in een staat van burgeroorlog waarin extremistische moslims aanslagen plannen tegen het Westen, niet erg aantrekkelijk is. Nu al roepen sjiitische leiders in Bagdad op om milities te vormen die ten strijde trekken om de sjiitische religieuze steden te verdedigen.

Tot nu toe leek de strategie (van het Westen) om het geweld binnen de perken te houden, maar de houdbaarheidsdatum daarvan lijkt in zich te komen. Goede opties lijken er niet.

Reactie's

De regering in Baghdad zal er alles aan doen om Mosul terug in handen te krijgen, ook al rukken de rebellen intussen schijnbaar ongestoord verder op. Numeriek is het regeringsleger veel sterker dan de extremistische rebellen. Het leger is ook beter en zwaarder bewapend. Toch zijn de rebellen voorlopig aan de winnende hand, ten dele omdat een deel van de bevolking ook niet langer achter de regering in Baghdad staat.

De regering beloofde maanden geleden ook al om de stad Falujah terug te winnen, maar daar bleef het bij loze woorden. Alleen als premier Maliki erin kan slagen om de soenitische nationalisten los te weken én als hij ook een akkoord kan sluiten met de Koerden in het Noorden maakt hij een kans om duurzaam de stad en de regio te heroveren.

In Westerse hoofdkwartieren wordt intussen rekening gehouden met een verdere implosie van Irak. In dat geval moet bekeken worden wat de mogelijke opties zijn? Is een Irak waarvan de hoofdstad Baghdad in handen is van extremisten een optie, of niet? En indien niet, wat zijn de mogelijkheden om dat te voorkomen? Eenvoudige oplossingen zijn er niet meer.

(Jens Franssen is journalist voor VRT NIEUWS en volgt het Midden-Oosten op.)
 

Meest gelezen