Boeren op het dak: de opmars van de stadslandbouw

“Hier staan onze tomaten, ongeveer een 120-tal planten. Het is een speciale soort: coeur de boeuf, die vruchten tot 1,2 kilogram kan geven. Dus we wachten hier op een paar kleppers.” Bram Stessel lacht terwijl hij me een rondleiding geeft op zijn landbouwbedrijf.

Hier dus de tomaten, daar de kippen en de bijenkasten, even verder laagstamfruitbomen, en in de serre begint hij met een aquaponicsproject, een kringloopsysteem waar vissen worden gekweekt samen met planten: de vissen leveren meststoffen voor de planten en de planten zuiveren het water van de vissen.

En oh ja, dat alles speelt zich af op 13 meter hoogte. We staan op een dak in het Groen Kwartier in Berchem. Stadsboerderij ’t PAKT heeft hier een aantal daken ingenomen, die met metalen trappen en loopbruggen met elkaar verbonden zijn. 1800 vierkante meter in het totaal.

Strobalen

Het was geen evident project, vertelt Bram Stessel. “Anderhalf jaar hebben we testen gedaan: om de juiste substraten voor de groenten en de klimatologische omstandigheden op een dak te leren kennen. Want er is hier hier veel wind, heel veel zon,… Redelijk extreme omstandigheden voor het kweken van groenten.”

Bijna 100.000 kilo teelaarde hebben de stadsboeren op de daken omhoog gehesen. Maar ze hebben ook een systeem uitgedokterd om groenten te kweken op strobalen: veel lichter en dus minder belastend voor dakconstructies.

Op deze zonnige zomeravond loopt er veel volk over de daken. Want PAKT werkt met een ledensysteem. “We hebben intussen 60 leden, mensen van allerlei pluimage. Die kunnen hier een jaar lang cursus komen volgen: ze krijgen elk een vierkante meter grond en wij begeleiden hen in het opkweken van groenten en kruiden. Voor ons gaat het echt om het educatieve, om het samenzijn: samen leren, elkaar bestuiven, dat is eigenlijk de bedoeling van het dakproject hier.”

Na een jaar zou je je opgedane kennis thuis moeten kunnen toepassen. En intussen krijg je ook eieren en tomaten mee. Voor restaurants uit de omgeving zijn er dan weer plukabonnementen: die kunnen basilicum, koriander en peterselie komen oogsten.

Roofingdaken vergroenen

Alles is hier trouwens bio. Alleen, is het wel zo gezond om groenten te eten die middenin de stad worden gekweekt, niet meteen de allerschoonste omgeving?

“Grondgebonden vervuiling hebben we niet, we hebben geen cadmium of lood, de typische stadsproblemen van zware metalen. Fijn stof heb je hier uiteraard wel, maar dat wordt niet in het systeem van de plant opgenomen. Je moet je groenten wel goed spoelen,” legt Stessel uit.

Maar de daktuinen proberen zelf ook een oplossing te zijn voor het fijn stof bijvoorbeeld: “Dat wordt gebonden door de lavastenen die hier overal op de daken liggen. We vangen ook zo veel mogelijk regenwater op, en ons groen helpt om het klimaat in de stad wat te temperen, zeker in warme zomers. Het is dus belangrijk om die roofingdaken in de stad om te vormen tot groenere plekken.”

Zelfs voor dat ene typische stadsprobleem hebben de stadsboeren een oplossing gevonden: een vlieger in de vorm van een roofvogel houdt de duiven weg. “Er is geen enkel radijsje door de duiven opgegeten!”

Netwerk

Greet Heylen begon in 2013 samen met enkele gelijkgezinden het Netwerk Stadslandbouw Antwerpen. Een burgerinitiatief, zegt ze, om het thema stadslandbouw te promoten. “We brachten boeren en geïnteresseerden samen, en we zetten werkgroepjes op om nieuwe initiatieven te ontwikkelen.”

Maar al snel merkten ze dat dat eigenlijk niet meer nodig was. “Er zijn boerenmarkten gestart, er zijn zelfplukboerderijen bijgekomen, er zijn enorm veel projecten ontstaan. De tijd was er rijp voor.” Nu probeert het Netwerk vooral dat te zijn: een netwerk, om wie interesse heeft in stadslandbouw samen te brengen en te informeren.

Heel België is een stad

Toch zit er nog flink veel rek op het fenomeen stadslandbouw, denkt Greet Heylen, het kan nog groter. “Antwerpen is een stad van 500.000 mensen: je hebt heel veel voedsel nodig om al die mensen te eten te geven. Maar als we het goed aanpakken, zouden we voor ons basisvoedsel zelfvoorzienend kunnen zijn. Als je de landbouwgrond zou nemen in de totale provincie Antwerpen, en je deelt dat door alle inwoners, dan kom je op 13 personen per hectare.”

Heylen ziet stadslandbouw dan ook ruimer dan alleen binnen de stadsmuren. “Dat is landbouw in en rond de stad. België is een klein land, met veel steden, dus je zou bijna alle landbouw hier als stadslandbouw kunnen beschouwen. Maar er gaat veel voedsel naar de export, of naar de veeteelt. Als boeren meer zouden telen voor de omliggende steden en gemeenten, dan zou dat een behoorlijke oplossing betekenen voor het klimaatprobleem. Tegelijk moeten we dan wel onze eetgewoonten aanpassen. Meer groenten, vooral seizoensgebonden. Minder vlees, en misschien ook minder granen. Maar dat bewustwordingsproces is wel bezig, ja."

De hele zomer kijkt het programma "Bonus" naar wat er beweegt in de landbouwsector. "Bonus" is in de zomer elke zaterdag te beluisteren van 7 tot 9 uur of te herbeluisteren via de website van Radio 1.

Meest gelezen