Horatio Nelson kijkt vanop Trafalgar Square uit over het nieuwe financiële centrum van Canary Wharf in het oosten van Londen.

"Bankers of the Caribbean"

De historische"Panama Papers" zijn een goudmijn die ons een inzicht bieden in de manier waarop de meest vermogenden der aarde hun kapitaal anoniem veiligstellen in belastingparadijzen. Toch zijn die elf miljoen documenten wellicht slechts een topje van de wereldwijde ijsberg, waarvan de basis erg dicht bij ons ligt. Anders dan vroeger leiden bijna alle wegen niet naar Rome, maar naar Londen.

De beruchte Panama Papers geven veel inzicht, maar zeker geen totaalbeeld van de mondiale carroussel met scherm- en postbusvennootschappen. Het Midden-Amerikaanse land Panama ligt nu dan wel in het oog van de storm, het staat zelfs niet in de top-10 van belastingparadijzen, die is samengesteld door het Tax Justice Network, een internationaal netwerk van onderzoekers en activisten die bezig zijn met belastingontwijking en -fraude.

Financiële geheimhouding is het sterkst in Zwitserland, Hongkong, de VS, Singapore en de Britse Kaaimaneilanden

Die top-10 van landen met de meeste financiële geheimhouding wordt aangevoerd door Zwitserland voor Hongkong, de Verenigde Staten, Singapore, de Kaaiman Eilanden (in de Caraïbische Zee), Luxemburg, Libanon, Duitsland, de Arabische Golfstaat Bahrein en de Verenigde Arabische Emiraten (Abu Dhabi en Dubai). Panama staat op de 13e plaats na Macau (11) en Japan (12) voor de Marshalleilanden in de Stille Oceaan (14) en Groot-Brittannië. België schittert op de 38e plaats in die lijst.

De derde plaats van de VS verbaast en verdient wat uitleg, vooral omdat Washington de voorbije jaren flink wat belastingparadijzen het mes op de keel heeft gezet, Zwitserland voorop. Toch bieden in de VS niet minder dan vier staten (Delaware, Nevada, Arizona en Wyoming), de mogelijkheid om gemakkelijk anonieme offshorebedrijven op te richten en dat binnen de eigen veilige landsgrenzen. Het overzeese gebiedsdeel Puerto Rico in de Caraïben speelt die kaart ook graag uit. Dat verklaart wellicht waarom er zo weinig Amerikaanse namen staan in de Panama Papers.

Hongkong is echter zowat het brandpunt van de activiteiten van de het Panamese kantoor Mossack Fonseca. Van oudsher was Hongkong economisch erg nuttig voor zowel China als Groot-Brittannië en was er weinig financiële transparantie. Dat is zeker niet verbeterd na de overdracht aan China in 1997 en de economische opgang van de Volksrepubliek. Die nieuwe rijkdom heeft een platform naar de internationale markten nodig en Hongkong is die uitlaatklep. Chinezen en Hongkongers zijn goed voor een derde van het klantenbestand van Mossack Fonseca, meteen de grootste regionale groep.

De lokale pers van de Kaaimaneilanden vreest voor kapitaalvlucht van de eilandengroep.

"The British Empire strikes back"

Groot-Brittannië prijkt op de 15e plaats in de index van financiële geheimhouding, maar die ranking verbergt veel. Als we de Britse kroongebieden en overzeese territoria meetellen, zouden de Britten zelfs Zwitserland het nakijken geven. Dat gaat dan niet over onafhankelijke landen zoals Australië, Canada of Nieuw-Zeeland waarvan koningin Elizabeth II het staatshoofd is, maar meestal kleine eilandjes her en der.

Zeven Britse overzeese territoria hebben een erg notoire reputatie als belastingparadijzen

In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, is het British Empire nog zeker niet verdwenen. Het bestaat uit in totaal 54 staten of territoria, waar Queen Elizabeth II officieel nog altijd staatshoofd is. Veertien voormalige kolonies, wilden geen onafhankelijkheid, maar kozen wel voor het wel voor ruime autonomie onder de Britse kroon als "Overseas Territories". Zeven daarvan hebben een erg notoire reputatie als belastingparadijzen: Anguilla, Bermuda, de Britse Maagdeneilanden (hoofdbestemming van de Panama Papers), de beruchte Kaaimaneilanden, Montserrat, de Turks and Caicos-eilanden in de Caraïben en de enclave Gibraltar nabij Spanje.

Een andere categorie zijn de "Crown Dependencies" zoals de Kanaaleilanden Jersey, Guernsey en Sark en het eiland Man in de Ierse Zee. Anders dan de overzeese gebieden waren dat nooit kolonies, maar vielen ze van oudsher onder de Engelse en later de Britse kroon.

Beide categorieën beschikken over een ruim zelfbestuur met eigen fiscale wetten. Toch is de Britse regering verantwoordelijk voor de goede orde in die gebieden en kan ze intern tussenbeide komen als ze dat wenst en het zelfbestuur zelfs tijdelijk opschorten. Dat gebeurt op enkele uitzonderingen na echter nooit en het is ook duidelijk waarom.

De Caraïbische eilanden zijn dan erg idyllisch, dat is het ook voor wie (veel) geld wil verbergen.

Schateilanden: van piraten tot bankiers

New York mag dan wel zijn Wall Street en grootste aandelenbeurs hebben, Londen is al eeuwen de financiële hoofdstad van de wereld. Toen het wereldrijk teloorging, vingen de grote financiers van de Londense City met goedkeuring van de Bank of England en politieke ruggensteun dat op door belastingparadijzen te creëren in exotische overzeese gebieden.

De offshore-truukjes werden niet uitgevonden door "boze eilanders", maar door Londense bankiers

In zijn boek "Treasure Islands" beschreef de Britse financiële journalist Nicholas Shaxson in 2010 hoe dat in zijn werk ging. De herkomst van het geld speelde daar niet echt een rol en grote multinationale bedrijven en vermogenden aller landen vonden daar onder de veilige paraplu van de Britse kroon de anonimiteit en lage belastingen die ze verlangden.

In hun spoor volgden echter louche handelaars in drugs, wapens en ander illegaal alaam evenals allerlei dictators die hun vermogen wilden veiligstellen of lieden die internationale sancties tegen bv. Noord-Korea, Syrië, Iran of Rusland willen omzeilen.De voordelen waren wederzijds: kleine ministaatjes hebben weinig uitgaven en trekken zo veel kapitaal aan. Op wat visserij en toerisme na hebben veel van die eilandjes overigens niet echt een economie, behalve bankieren dan. Die offshore-truukjes werden overigens niet uitgevonden door die "boze" eilanders, maar werden bedacht door Londense bankiers.

AP2008

(Bijna) alle wegen leiden naar Londen

Het centrum van dat spinnenweb bevindt zich echter niet in een exotisch oord, maar in de "City of London", het financiële district in de Britse hoofdstad dat zichzelf al eeuwenlang zelf bestuurt en over enorm veel invloed in de politiek beschikt, zowel over Conservatieve, Liberale als Labourregeringen.

Londen is dan ook een gegeerde woonplaats voor de rijken der aarde zoals de Indiase staalbaron Lakshmi Mittal of de Rus Roman Abramovitsj (Chelsea) omdat die daar geen belastingen moeten betalen voor wat ze buiten het Verenigd Koninkrijk verdienen; een voordeel dat niet geldt voor gewone Britten. Ook biedt de Britse wetgeving tal van fiscale achterpoortjes. Volgens de wereldwijde anticorruptie-ngo Transparancy International zijn er zeker 36.000 huizen of flats in het erg dure Londen eigendom van vennootschappen in offshoregebieden. Ook grote bedrijven worden om fiscale redenen naar Groot-Brittannië gelokt.

Het ordewoord waardoor Londen de mondiale financiële hoofdrol heeft kunnen vrijwaren, is "deregulering". Rivalen als New York, Tokio, Sao Paulo, Mumbai of Sydney wegen nog altijd niet op tegen wat op financieel vlak mag in de Britse hoofdstad. Om de financiële reglementering in eigen land te omzeilen, openden  grootbanken van overal ter wereld filialen in de "City" en sinds de jaren 80 ook Canary Wharf in Londen. Zelfs The Financial Times schreef enkele jaren geleden dat de financiële crisis van 2007-08 niet op Wall Street zelf begonnen was, maar bij de Londense filialen van Amerikaanse grootbanken waar dubieuze hypotheekleningen uit de VS "vakkundig" herverpakt werden.  

Sommigen in de Londense "City" wilden met de brexit hun financiële "Tuin van Eden" buiten de Europese regelgeving houden

Na die crisis gingen er wereldwijd stemmen op, ook over het Kanaal,  om de bankiers striktere regels op te leggen. Dat loopt echter niet van een leien dakje en mogelijk wordt de huidige heisa over een mogelijke Brexit gedreven door de wens van sommigen in de "City" om die financiële "Tuin van Eden" buiten de greep van Europese regelgeving te houden.

Hoe dan ook zal het verbergen van rijkdom -al dan niet legaal- van alle tijden zijn. Er is ook een leuke parallel tussen de offshorebankiers van vandaag en de beruchte piraten van weleer.  Ook die opereerden lange tijd in de Caraïben, maar deden dat ook vaak "legaal" via kaperbrieven van hun regeringen in Europa. Of hoe er een link is tussen de beruchte kapers sir Francis Drake en Henry Morgan en hun moderne kompanen zoals zakenadvocaten Jürgen Mossack en Ramon Fonseca.

De centrale Bank of England in het centrum van Londen.
AP2008

Bronnen

"Tax Havens" - Ronen Palan, Richard Murphy en Christian Chavagneux (samenvatting van Cornell University Press en oorsprong van titel "The British Empire Strikes Back").

"Treasure Islands" - Nicholas Shaxson, samenvatting in The Guardian, 2011

The Tax Justice Network

Transparancy International

Media: BBC, The Guardian, Bloomberg, Süddeutsche Zeitung. Het Belgische luik van de Panama Papers werd uitgewerkt door De Tijd, Knack, MO* en Le Soir.

Meest gelezen