Hielpen clicks en fake nieuws Trump aan de overwinning?

In september van dit jaar verscheen er op de website ETF News het bericht dat paus Franciscus Trump steunt als president (zie kleine foto). Het resultaat: op dit ogenblik is het bericht al bijna een miljoen keer gedeeld op Facebook. Dat aantal loopt waarschijnlijk nog op, omdat verschillende media het bericht verspreidden. Enkele andere voorbeelden: "Hillary Clinton die in 2013 stelde dat ze mensen als Trump graag in het Witte Huis wilde zien", of recent nog: "Trump die gezegd heeft dat de Republikeinen de domste groep kiezers zijn". De gemene deler van al deze artikels is de ronkende titel en het feit dat ze pertinent onwaar zijn. Toch wordt er massaal op geklikt.

Michaël Opgenhaffen, professor Nieuwe Media en Journalistiek aan de KU Leuven, kent het fenomeen. "We kunnen dit soort berichten als infotainment zien. Mensen klikken graag op heel uitzonderlijke of bizarre dingen of op extreme berichten. En doordat er zoveel mensen op klikken en reageren, blijft het rondzweven binnen Facebook", zegt hij. "Facebook speelt ook een belangrijke rol in de nieuwsconsumptie. Iedereen die op Facebook zit, komt bewust of onbewust in aanraking met nieuws."

Toch is het volgens Opgenhaffen niet evident om aan te tonen dat sociale media de verkiezingsuitslag rechtstreeks bepaald hebben. "Kiezers worden niet plots beïnvloed. Sommige kiezers stellen hun mening wel een beetje bij, anderen zien hun keuze net bevestigd." Doorgewinterde linkse kiezers gaan met andere woorden niet opeens extreemrechts stemmen of omgekeerd, maar bij twijfelaars kunnen dat soort berichten wel de doorslag geven. 

Mark Zuckerberg, de baas van Facebook, wil niet geweten hebben dat Facebook Donald Trump mee aan de overwinning geholpen heeft. "Liefst 99 procent van de berichten op Facebook zijn authentiek. Fake nieuws maakt dus maar een klein deel uit van de inhoud. Het is geschift om te denken dat dat de verkiezingen beïnvloed heeft." Harde bewijzen om Zuckerbergs cijfer te staven, zijn er niet.

"Facebook is een technologisch platform en geen nieuwssite", beweert Zuckerberg ook. Maar dat noemt Opgenhaffen compleet absurd. "Facebook is meer dan een technisch, neutraal platform. Het is niet alleen een doorgeefluik van nieuws. Het kneedt het nieuws mee, voert een selectie door en giet het in een bepaalde vorm."

En die vorm is niet voor elke gebruiker dezelfde. Facebook gebruikt filters om te bepalen welk nieuwsstuk op jouw persoonlijke tijdlijn terechtkomt, onder andere door je eerdere klikgedrag te analyseren en te kijken welke items "hot" zijn in de Facebookcommunity. "Facebook genereert dus niet al het nieuws van alle nieuwssites, maar voert een doelbewuste selectie door. Je krijgt alleen het nieuws dat aansluit bij je eigen kijk. Daardoor heb je geen mooi beeld van welk nieuws er buiten Facebook allemaal rondwaart."

Waar ontstaan die valse berichten dan? Dat kan uit alle hoeken van de wereld komen. Enkele weken geleden berichtte nieuwssite Buzzfeed bijvoorbeeld over een groep jongeren uit het Macedonische Veles, een stadje van 45.000 inwoners. Die maakten massaal veel valse berichten aan, meestal in het voordeel van Donald Trump. Niet dat ze Trump zo gunstig gezind zijn, maar hij genereert meer clicks en dus meer reclame-inkomsten, vertelde een van de tieners. "Veelal zit er een commerciële reden achter", stelt ook Opgenhaffen. Toch zijn er ook rechtse groeperingen, die met die valse berichten politieke bedoelingen hebben.

De grote vraag is nu hoe Facebook en consorten zullen reageren. Kan Zuckerberg volhouden dat hij geen nieuwsplatform is? Opgenhaffen denkt van niet: "Door de commotie van de afgelopen dagen zal Facebook verplicht zijn om in te grijpen. Adverteerders zien zich niet graag gelinkt aan een medium dat gebrandmerkt wordt als onbetrouwbaar. Net zoals bepaalde foto's onmiddellijk verwijderd kunnen worden, moet het mogelijk zijn om valse berichten te identificeren."