VRT-Teletekst blaast 30 kaarsjes uit

Aanleiding: de start van BRT-Teletekst. 30 jaar later kunnen we zonder overdrijven zeggen dat het experiment met het “nieuwe medium” in alle opzichten geslaagd is. Teletekst is een vaste waarde geworden in het medialandschap, de “weinige mensen” hebben zich vermenigvuldigd tot gemiddeld zo'n 842.000 kijkers per dag en de "staalkaart” is geëvolueerd tot een overzichtelijke krant op tv.

In de jaren zeventig ontdekten ingenieurs van de BBC dat via de ongebruikte lijnen van het televisiebeeld teksten en grafische tekens in gecodeerde vorm kunnen worden meegestuurd met het gewone tv-beeld. Een aangepaste decoder volstond om die gegevens om te zetten in leesbare taal en op het tv-scherm te projecteren. Dit was het begin van teletekst.

Al snel bleek dat het nieuwe medium echt wel potentie had en dat het bovendien voor doven en slechthorenden een hulpmiddel kon zijn om toch van het tv-kijken te kunnen genieten.

Zes nieuwsberichten, de 35e verjaardag van de V-dag, het weer, een voorgerecht, citaten van Erasmus, uittreksels uit King Lear en de Teletekst-kat, een pretentieloze visuele stunt. Zo zag het Vlaamse teletekst-aanbod anno mei 1980 eruit. In zijn eerste bestaansjaar slaagde de BRT er zelfs niet in de 100 elektronische pagina’s te vullen naar de smaak van de eerste teletekst-bezitters. Hoe talrijk die waren in 1980 kon bij benadering niet worden geschat. Enkele honderden, misschien duizend?

Van een eigen redactie, was nog lang geen sprake en de apparatuur beperkte zich tot één intikeenheid en een geheugen met een maximumcapaciteit van 100 pagina’s. De inhoud van de pagina’s werd door wijlen Lucien Boussé, de toenmalige hoofdredacteur van het tv-journaal, gedicteerd aan zijn info-secretaresse, Maria Frederickx.

Frederickx: “Teletekst was een passie van Lucien Boussé, die als hoofdredacteur het directe contact met het nieuws miste en via het nieuwe medium opnieuw de actualiteit kon ruiken”. Boussé vertelde in 1985: “Dré De Clercq, de directeur-ingenieur, had voor anderhalf miljoen frank een toestel gekocht, maar geen enkele journalist wist goed wat teletekst was."

Dré zei: “Jullie moeten hier tekstjes schrijven en de kijkers kunnen die thuis op hun televisiescherm oproepen, op voorwaarde dat ze een decodeerapparaat hebben”. Maar er was geen enkele journalist beschikbaar om die tekstjes te schrijven. Dus moest ik het zelf doen. Dat gebeurde ’s middags, tussen de soep en de boterham. Maar tijd om het verouderde nieuws aan te passen, had ik niet”.

Om teletekst zuurstof toe te dienen, had Boussé er niets beter op gevonden dan een heus feuilleton “De Vertellers” op het scherm te brengen. Het werkte, want al was “De Vertellers” geen literair hoogstandje, de aandacht van de teletekstbezitter was getrokken.

Op 8 mei 1981, precies een jaar na de officieuze start, begon de tweede fase. BRT-Teletekst beschikte over een eigen redactie (drie redacteurs, drie typisten en een graficus). Op 1 oktober is de redactie erin geslaagd het aanbod van 25 naar 80 pagina’s te brengen.

Bovendien wordt de informatie de hele dag door geactualiseerd. Vooral in de nieuwsrubriek werd nauwkeurig gewaakt over een snellere updating. Voortaan bracht teletekst ook een cultuurrubriek, financiële informatie, Loterij-resultaten, een tv-programmagids en toeristische tips. Op 8 november 1981 stond de kersverse redactie voor een eerste grote uitdaging: de parlementsverkiezingen.

Overmoedig als ze was, besloot de redactie de zaken groots aan te pakken. Alle Vlaamse kantons en alle arrondissementen van het land stonden vooraf klaar op het scherm. Alleen de uitslagen moesten nog worden ingetikt. Het werd een beetje een koude douche.

De verkiezingsuitslagen liepen tegen de avond zo massaal binnen dat het onmogelijk bleek om de stroom te verwerken. Vooral omdat de redactie nog altijd maar over één intikeenheid beschikte. Het aantal toestellen dat teletekst kon ontvangen, was intussen opgelopen tot 40.000.

In de herfst van 1982 vonden er in België gemeenteraadsverkiezingen plaats. De les van 1981 indachtig, werd de stembusslag op de teletekst-redactie grondig voorbereid. Een open datalijn naar de centrale verkiezingscomputer zorgde ervoor dat elke nieuwe uitslag binnen enkele seconden naar alle teletekstbezitters werd doorgestraald.

Om de telverrichtingen in alle Vlaamse gemeenten te kunnen volgen, waren er bijna 300 pagina’s nodig. De teletekst-computer had echter nog altijd maar een maximumcapaciteit van 100 pagina’s. Een unieke vorm van ‘interactieve teletekst’ zou de oplossing brengen. De steden en de grootste gemeenten kregen elk een eigen paginanummer.

Ingenieur Yves Verstraete vertelt: “Voor de zowat 200 kleinere gemeenten was er geen vaste pagina in het bestand. Teletekst-kijkers uit Geetbets, Lo-Reninge en Herzele konden echter via de telefoon vragen om de uitslag of stand in hun woonplaats gedurende enkele minuten op het scherm te brengen.

De redactie had voor die “verkiezingsuitslagen à la carte” twee paginanummers voorbehouden. De respons was overweldigend. De redactie werd overstelpt met vele honderden telefoontjes uit alle hoeken van het Vlaamse land.” Het succes sterkte de redactie in de overtuiging dat computergestuurde pagina’s in de toekomst het middel bij uitstek zouden worden om het servicepakket uit te breiden en van Teletekst een gevarieerde en permanent geactualiseerde gegevensbank te maken. Luidop werd gedacht aan een datalink naar de Brusselse Beurs, maar de toenmalige apparatuur maakte dat alsnog niet mogelijk.

Op 1 september 1984, alle 100 beschikbare pagina’s waren intussen benut, bewijst teletekst dat het meer is dan een kalender voor cultuurfanaten of een uitslagenbord voor sportfreaks. Die dag werd het startsein gegeven voor de rubriek Teletekst Literair (TTL), een Vlaams-Nederlands initiatief. Zowel op NOS- als BRT-Teletekst verscheen elke dag een stukje literatuur op het scherm. De nadruk lag uiteraard op poëzie, omdat gedichten gemakkelijk in het teletekst-stramien kunnen worden ingepast. Niet alleen gevestigde auteurs kwamen aan bod, ook werkloze dichters kregen hun zegje. Een vijfde van de tientallen gedichten die op het scherm werden gestraald, was nooit eerder gepubliceerd.

De 100 pagina’s volstonden al lang niet meer om aan de vraag naar een zo ruim en overzichtelijk mogelijk informatiepakket te voldoen. Ook vanuit het publiek werd de druk steeds groter. Begin 1985 kon BRT-Teletekst de achterstand in apparatuur tegenover de Nederlanders eindelijk voor een groot stuk ophalen.

Er werd een krachtige computer aangekocht, waardoor de capaciteit in één klap van 100 naar 800 pagina’s werd gebracht. De nieuwe computer kwam net op tijd voor de tweede editie van Flanders Technology in Gent.

Op de stand van de BRT was een teletekstterminal geïnstalleerd, die via een modem en datalijn rechtstreeks verbonden was met de centrale computer in het omroepgebouw in Brussel. FTI-primeurs en –programma’s werden on line ingetikt vanuit het Gentse Citadelpark. Ook de computercamera was mee naar Gent verhuisd. De graficus werd voor de gelegenheid tele-fotograaf: de bezoekers konden hun eigen foto digitaal op het scherm bewonderen.

Na Nederland ging ook BRT-teletekst resoluut de weg op van de automatisering. Een directe verbinding met de Beurs van Brussel stond al geruime tijd op het verlanglijstje van de redactie. Ook vanuit het publiek – sinds 1982 hadden een half miljoen gezinnen aandelen gekocht – was de vraag groot. Half januari was het zover. Ex-redacteur Bruno Verpoorten: “Teletekst kon op het Autosalon in Brussel uitpakken met een primeur. De BRT bracht als enige teletekstomroep in Europa het koersverloop van de aandelenmarkt ‘on line’ in alle huiskamers”.

Het publiek reageerde enthousiast, maar het feest was van korte duur. Tijdens het Autosalon werden de zenders al om 10u ’s ochtends opgestart. Eens het salon afgelopen, ging teletekst opnieuw (naar aloude en slechte gewoonte) ten vroegste om 14 uur in de ether, samen met de schooluitzendingen. Meteen was de investering in een directe verbinding met de Beurs waardeloos, want de verhandelingen op de aandelenmarkt eindigden… om 14 uur.

De vele boze brieven en telefoontjes misten hun effect niet: al na enkele weken besloot de BRT om de zenders vroeger te starten. Dat was een belangrijke doorbraak, want het kwam erop neer dat teletekst werd erkend als een volwaardig medium.

De computergestuurde beursrubriek was het startschot voor verdere automatisering. In mei 1987 kwam een verbinding tot stand met de luchthaven van Zaventem. Later zou nog een link met het KMI volgen. In 1987 zijn er ongeveer 300.000 toestellen met teletekst in omloop.

In de jaren ’90 wordt het teletekst-aanbod zo uitgebreid dat de wachttijden, die afhankelijk zijn van het aantal pagina’s in uitzending, oplopen tot bijna 30 seconden. Op zaterdag 21 maart 1998 wordt VRT-Teletekst noodgedwongen grondig vernieuwd. Het aanbod wordt voortaan gespreid over Teletekst 1 (TV1) en Cantext (Canvas).

Teletekst 1 geeft een uitgebreid hoofdstuk nieuws (ook regionaal nieuws), weer en sport (met voetbal in een aparte rubriek). Ook de TV-gids en de Lotto-uitslagen zijn voor het eerste net. Cantext vult dit aanbod aan met culturele en financiële informatie.

Nieuw zijn ook de interactieve pagina’s met spelletjes, reisinfo en een telefoongids. Na enkele maanden wordt duidelijk dat de verdeling van de informatie over de beide netten niet gebruiksvriendelijk is voor de kijker. Bovendien blijkt de opdracht met het personeelsbestand niet realiseerbaar. Kwaliteitsverbetering is voortaan het uitgangspunt en op 1 november 1999 wordt dit ambitieuze experiment ongedaan gemaakt.

In de 21e eeuw blijft de teletekst van de openbare omroep, ondertussen een twintiger, bewijzen dat hij nog steeds, en met ruime voorsprong, het belangrijkste online-medium in Vlaanderen is.

Wat raadpleegt de Vlaming zoal op zijn teletekst? Meer dan de helft van de bezoekers roept de sportpagina’s, en dan vooral voetbal, op en een derde zoekt naar de nieuwsberichten. Andere succesnummers zijn de Lotto-uitslag, de tv-gids en weersinformatie.

Op basis van deze richtinggevende cijfers werd in 2002 de aanzet gegeven tot enkele kleine hervormingen. Zo profileerde teletekst zich nog meer als nieuwsmedium (waarbij nieuws in de ruimste zin van het woord wordt verstaan) dat nog korter op de bal ging spelen. Een evolutie die vooral zichtbaar werd in Magazine 8, het culturele magazine van teletekst, dat het accent van agenda’s naar online-nieuws ziet verschuiven.

Ondanks het statuut van belangrijkste online medium in Vlaanderen konden we niet blind blijven voor een andere evolutie. De roep van de kijker om snelle informatie op zijn bord te krijgen, was groter dan ooit, maar de concurrentie in de sector, het internet, zat niet stil. Met andere woorden: de informatie die teletekst op één en Canvas/Ketnet aanbiedt, had nood aan een bijkomende afnemer, het internet.

Op 1 januari 2003 brak de teletekst-redactie na 23 jaar in tweeën: teletekst-ondertiteling bleef onder de vleugels van televisie, terwijl de redactionele poot aansluiting vond bij de digitale redactie van Leo Hellemans en later Pieter Knapen. Vanuit deze structuur werd een onlinesynergie uitgebouwd tussen teletekst enerzijds en vrtnieuws.net (nu deredactie.be) en sporza.be anderzijds. De samensmelting van de 23-jarige oude rot in het vak en de pasgeborene lukte wonderwel.

In het kader van een efficiëntere nieuwsgaring en -berichtgeving beslissen de verschillende nieuwsdiensten van radio, tv en online om de handen in elkaar te slaan. Na een jarenlange voorbereiding is het op 28 juni 2007 ook zover: de medewerkers van de drie media zetten zich samen op één nieuwsvloer. De sportredacties van de verschillende media doen hetzelfde, maar dan ergens anders.

De samensmelting betekent ook een verdere splitsing van de teletekstredactie. Terwijl nieuws, sport en service voorheen allemaal samenzaten, krijgen de medewerkers van de drie teletekst-rubrieken nu een andere thuis.

Vandaag beschikt teletekst over een redactie die van 6u ’s ochtends tot middernacht permanent ruim 700 pagina’s op antenne heeft, verdeeld over een tiental rubrieken. Het teletekstsysteem wordt ook gebruikt door de 25 mensen die zorgen voor de ondertiteling van ongeveer 75 procent van de Nederlandstalige programma’s die de VRT-televisie uitzendt.

De VRT breidt zijn online aanbod steeds verder uit. Vanaf eind 2009 kunnen de teletekstpagina’s van Eén behalve via de televisie en het internet ook via smartphones geraadpleegd worden. Na het downloaden van een extra stukje software kunnen bezitters van een iPhone of Blackberry het vertrouwde teletekst altijd en overal bekijken.

De analoge teletekst zoals we die vandaag kennen, wordt de komende jaren digitaal. Daardoor worden de mogelijkheden vrijwel onbegrensd. Ook in het digitale tijdperk zal teletekst snel en eenvoudig moeten zijn. Naast betrouwbaarheid blijven dat de succesfactoren. Het online medium avant la lettre is klaar voor de toekomst.

In het eerste kwartaal van 2010 raadpleegden 841.792 kijkers dagelijks teletekst via Eén of Canvas. Daarbovenop raadpleegden nog eens 22.037 unieke bezoekers dagelijks teletekst via de website van Eén. Ook mobiele surfers vinden hun weg naar teletekst. Dagelijks raadplegen 7.000 gebruikers de mobiele teletekst-toepassing op hun iPhone en 1.500 mensen op Blackberry.