MAS is monumentaal en toeristisch

Het was in 1998 dat de toenmalige schepen Eric Antonis CD&V) op het schepencollege het plan opperde om een nieuw groot museum te bouwen waar de collecties van het etnografisch-, het volkskunde - en het nationale scheepvaartmuseum een onderkomen zouden vinden.

In 2000 was het concept klaar, op 14 september 2006 ging de eerste spade de grond in en vandaag is zowel het gebouw als de omgeving klaar. Vanaf morgen begint de binnenafwerking waarbij alle aandacht gaat naar de aankleding van de expositieruimte, een klus voor de scenografen van de groep B-architecten, die onlangs in Mu.ZEE de expositie "Op bezoek bij Ensor" vorm gaven.

"Hier zal Antwerpen de wereld ontmoeten, en hier zal de wereld Antwerpen ontmoeten", aldus schepen van cultuur en toerisme Philip Heylen (CD&V) en hij vervolgt: "hier zullen voorwerpen te bekijken zijn van Zuid-Amerika tot aan de Himalaya." De zeer rijke Colombiaanse kunstcollectie (1000-1600 na Christus) van Paul en Dora Janssen-Arts krijgt er een verdieping. Het is een schitterende verzameling met als thema de overgang van het leven naar de dood. In het pre-Columbiaanse Amerika kregen veel doden kostbare juwelen mee als gift.

Op andere verdiepingen gaat de aandacht naar Antwerpen als internationale havenstad met zijn geschiedenis, Centraal-Afrikaanse kunst en gelegenheidstentoonstellingen, zoals een deel van de collectie van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen dat gaat verbouwen en noodgedwongen enkele jaren een deel van zijn collectie naar het MAS verkast. In totaal zullen er 470.000 objecten een plaatsje krijgen over het depot en zes tentoonstellingsverdiepingen.

Op verdieping negen komt het tweesterrenrestaurant ’t Zilte. Volgend jaar sluit chef Viki Geunes zijn zaak in het Kempense Mol en neemt hij plaats achter het fornuis in het MAS. Op de tiende verdieping kan er genoten worden van een schitterend panorama over stad en Schelde.

Neutelings Riedijks Architects hebben het MAS ontworpen als een intrigerend gebouw. Wie niet geïnteresseerd is in de geschiedenis van Antwerpen zal het graag bezoeken omwille van de fraaie en ingenieuze vormgeving. Het gebouw bestaat uit tien zogenaamde koffers, elk 34 op 36 meter groot. Deze koffers zijn met lift, trap of roltrap te bereiken en bij elke verdieping maakt de bezoeker een kwartslag zodat het uitzicht steeds veranderd, van noord naar zuid, van oost naar west, van de kathedraal naar de Scheldebocht, van Merksem naar Linkeroever.

De grote kijkruimtes worden afgezet met een gordijn van gegolfd Italiaans glas. Er treedt een optische vervreemding op die de bezoeker aantrekt. Op de hoogste verdiepingen zijn er grote panoramische terrassen: "Wat een prachtige stad is het hier", "So beautiful", "I like it", hoorden wij de internationale collega's zeggen. Antwerpen zal zich verkopen, dankzij het MAS, "museum with a great view".

Daarnaast liggen de expositieruimtes: echte black boxes, grote zwarte dozen. Geen straaltje licht dringt er binnen, volgens de persnota was deze absolute duisternis nodig omdat vele historische voorwerpen geen daglicht verdragen. De gevel, de binnenvloeren en plafonds zijn opgetrokken uit Indische zandsteen bestaande uit vier tinten rood waarbij nooit meer dan twee kleuren elkaar raken. Om de gevel niet al te zwaar te doen lijken werden er ornamenten in de vorm van handjes op de gevel aangebracht. Binnen doorbreken metalen medaillons de rode natuurstenen oppervlakte.

Tom Lanoye - eerste stadsdichter van Antwerpen - en ontwerper Tom Hautekiet gaven ze tekst en vorm. De tekening van het medaillon is geïnspireerd op het Noord-Italiaanse vestingstadje Palmanova. Lanoye kreeg de opdracht een tekst te creëren van zestig lettertekens waarvan de staart van de zin meteen aansluit bij de kop, met andere woorden de zin is oneindig repetitief.

Lanoye nam de journalisten bij de neus door een dergelijke zin te presenteren: "Wij zijn ratten van 't Kiel, wij zijn Kielse ratten." Neen, dit is niet de tekst, Lanoye had ons bij de neus. En toen ging hij - Lanoye is een zalige performer - aan het goochelen met woorden, letters, ritmes, en de eerste drie woorden zijn: "waar water waakt" en het vervolg dat leest u op de medaillons.

Ook Luc Tuymans werd betrokken bij het MAS. Hij kreeg de opdracht een gigantisch mozaïek te ontwerpen voor het plein aan de zuidzijde van het gebouw. "Dead skull" verwijst naar één van de zes werken die hij schilderde voor Documenta XI in Kassel.

De afbeelding is afgeleid van de gedenkplaat van Quinten Metsys (1466-1530) die zich aan de kathedraal bevindt. De overlevering wil dat schilder Metsys van de toren sprong. Voor een zelfdoder was er geen plaats in de kathedraal en daarom werd zijn gedenkplaat aan de buitenmuur bevestigd.

Een assistent van Tuymans bracht een polaroidfoto van de gedenkplaat in de computer en die ging aan het ontwerpen en rekenen. Het resultaat is een mozaïek van 1.600 vierkante meter bestaande uit vier verschillende granietformaten in elf kleuren. Op de grond is het werk moeilijk in te schatten maar van op de achtste verdieping vertoont de creatie zich als een broze tekening met weinig nuances, zoals de dood als een schaduw waart bij vallende nacht.

Yves Jansen

hoogte 65 meter ( ter vergelijking: de O.-L.-Vrouwekathedraal is 123 meter hoog )
verdiepingen 10
tentoonstellingsruimte ca. 5.716 vierkante meter
duur om met de roltrap tot boven te gaan ca.5 minuten
handjes op de gevel 3.185

geraamd bouwbudget 35 miljoen euro
reële bouwprijs 33.5 miljoen euro
totale investering 56 miljoen euro

eerste steen september 2006
hoogste punt oktober 2008
oplevering gebouw februari 2010
opening 17 mei 2011