"Vrouwenrollen schrijven is opdracht van mijn moeder"

In 2009 schreef Lanoye al de roman "Sprakeloos" over zijn overleden moeder, die amateuractrice was, en ze beïnvloedt ook zijn theaterwerk. "Die geweldige moeder van mij, die mij met de paplepel alle liefde en hopelijk een beetje talent voor toneel heeft ingelepeld, zei altijd dat er zo weinig rollen waren voor vrouwen van een zekere leeftijd", vertelt een ontspannen Lanoye in de foyer van de KVS. "Ze hebben maar 2 of 3 rollen in de wereldliteratuur."

Vorige zondag ging in Amsterdam al "Koningin Lear" in première. Volgende week zaterdag volgt "Revue ravage" en in april "GAZ".  Maar dat het voorjaar van 2015 een echt toneelseizoen geworden is voor Lanoye is toeval. "Twee van die producties zijn zelfs met een jaar uitgesteld. Nu gaan ze in een periode van 5 à 6 weken alle drie in première. Dat is heel confronterend omdat er heel grote parallellen zijn tussen de drie producties."

"Het gaat telkens over het spanningsveld tussen ouders en hun kinderen. En over ouders die hun kinderen verliezen, hetzij in het echt, hetzij emotioneel en voor wie dat verlies een totaal existentieel eindpunt betekent. Blijkbaar is dat iets waar ik op dit moment heel erg mee bezig ben en mee bezig was en dat vergroot het toeval dat het samenkomt."

In Amsterdam is op 8 maart, Internationale Vrouwendag, "Koningin Lear" van Toneelgroep Amsterdam in première gegaan. De vraag om van koning Lear koningin Lear te maken, kwam van regisseur Eric De Vroedt.

"Een oude, lichtjes dementerende moeder verdeelt in dit stuk alles onder haar drie zonen, onder de veelbetekenende voorwaarde dat ze eerst moeten zeggen hoeveel ze houden van mama. Als je dat vraagt als moeder of vader, wil dat zeggen dat je eraan twijfelt of dat je heel erg gevleid wil worden."

De tweede belangrijke factor was dat de rol voor de Vlaamse actrice Frieda Pittoors bewerkt moest worden. Pittoors verdiende haar sporen bij Nederlandse theatergezelschappen en was te zien in films als "Karakter" en "Allez, Eddy!". "Voor Pittoors wilde ik dat absoluut doen omdat ik zo'n bewondering heb voor grote acteurs en daar hoort zij zeker bij. Meer vrouwenrollen schrijven, zeker voor vrouwen van een zekere leeftijd, is een eeuwigdurende opdracht die ik van mijn moeder gekregen heb. En er is geen vrouwelijke parallelrol voor koning Lear."

Voor een andere grande dame uit de theaterwereld, Viviane De Muynck (foto in tekst), heeft Lanoye zijn allereerste monoloog geschreven. Op televisie was De Muynck onder meer te zien in "Met man en macht" en "Oud België" en ze zat in films als "Een ander zijn geluk" en "Tot altijd". "GAZ" gaat op 17 april in première in Tielt, waar 100 jaar geleden besloten werd tot de eerste gasaanval in de geschiedenis. De Muynck speelt de moeder van een gedode terrorist.

"De opdracht was een historisch feit te herdenken", legt Lanoye uit. "Maar iedereen gaat daar al over schrijven, daarom heb ik het naar hier en nu verplaatst. Wat is terreur, wat is oorlog? Het is een moeder die haar gedode terroristenzoon niet komt vrijpleiten en ook niet alleen komt betreuren, maar iets daar tussenin. Bittere, maar ook politieke jammerklachten. Viviane heeft me tijdens de eerste repetitie die ik gezien heb helemaal van mijn sokken geblazen."

Zijn voorliefde voor ensemblestukken had Lanoye er tot nu van weerhouden om een monoloog te schrijven, hoewel dat hem al vaak gevraagd is, maar in dit project past de vorm volledig. "Het is ook mijn Napoleoncomplex: als ik voor tien mensen zou kunnen schrijven, waarom zou ik dan voor één persoon schrijven? In dit project is iemand echt helemaal geïsoleerd door de omstandigheden, ze is uitgesloten door diegene die haar het meest lief is, haar zoon. Het feit dat het een monoloog is klopt intern, inhoudelijk, dramaturgisch van voor ik begin."

Lanoye probeert in elk project iets te zoeken wat hij nog niet gedaan heeft. In het geval van "Revue ravage", dat op 21 maart in première gaat in de KVS in Brussel, is dat een revue-structuur, die gekruist wordt met een klassiek drama voor 7 acteurs en orkest. Hij werkte hiervoor samen met acteur/regisseur Josse De Pauw (foto in tekst) en Peter Vermeersch, bezieler van de bigband Flat Earth Society.

In "Revue ravage" staat Joris Van Gils (Josse De Pauw) centraal, een oudere socialistische partijvoorzitter, die tegen zijn zin zijn macht moet afstaan. "Het doorgeven van de macht is een van de grote moeilijkheden", zegt Lanoye. "Eigenlijk ging "Ten oorlog" (zijn veelvuldig bekroonde 12 uur durende bewerking van "War of the roses" van Shakespeare, nvdr) daar al over. Je hebt geen samenleving als je geen ritualisering van de macht hebt."

Lanoye kreeg voor "Revue ravage" de duidelijke richtlijn om gefragmenteerd te schrijven zodat er tot op het laatste moment met de tekst geschoven kon worden. "Ik schrijf heel graag met spelregels, maar ik heb me er deze keer inderdaad niet aan gehouden, ik moet me bij Josse verontschuldigen (foto)", lacht Lanoye. "Ik ging heel brokkelig schrijven, maar dat is niet gelukt. Ik heb natuurlijk ook mijn vorming in die grote klassieke teksten die leiden naar catharsis, naar een inzicht, waar op het einde Elckerlyc daar staat (personage uit de 15e eeuw dat staat voor alle mensen op aarde, nvdr) waar iedereen zich in zou moeten herkennen. Ik ben een dramatisch auteur."

Aan de parallellen met de SP.A, die er onmiskenbaar zijn, mogen we niet te veel gewicht toekennen, zegt Lanoye. Het plan voor dit project is dan ook al drie jaar oud.  "Voor mij staat die sociaaldemocratische politieke partij in dit stuk symbool voor alle partijen."