"De rechtvaardige rechters" bij een Gentse familie?

's Lands eigen Dan Brown-verhaal: dat is de saga van "De rechtvaardige rechters". In de nacht van 10 op 11 april 1934 werden twee panelen van de gebroeders Jan en Hubert van Eyck gestolen uit de Sint Baafskathedraal in Gent. Het veelluik "De aanbidding van het Lam Gods" was op dat moment waanzinnig populair, twee jaar tevoren was de 500ste verjaardag met veel luister gevierd.

Eén rugpaneel, "Johannes de Doper", werd snel teruggevonden aan het station Brussel-Noord. Het was terugbezorgd door "DUA", een anonieme afperser, met wie ook werd onderhandeld over losgeld voor het tweede paneel, "De rechtvaardige rechters". Maar die onderhandelingen sprongen af. Het tweede paneel is dus al 80 jaar zoek. Er waren sporen, complottheorieën, zoekacties en charlatans.

In de herfst van '34 bekende de Wetterse wisselagent Arseen Goedertier op zijn sterfbed dat hij er iets mee te maken had. Maar hij, de vermoedelijke dief dus, overleed voor hij kon onthullen waar het paneel zich bevond, en vooral of hij in opdracht had gehandeld. Zelfs de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog zochten mee naar "De rechtvaardige rechters".

Een nieuwe getuige, Paul De Ridder, historicus van de Koninklijke Bibliotheek en Brussels parlementslid, vertelt dat "De rechtvaardige rechters" nog bestaat, en in het bezit is van een vooraanstaande Gentse familie. De erfgenamen durven er niet mee naar buiten komen, uit vrees voor een schandaal.

Paul De Ridder heeft die informatie van Robert Senelle, de bekende hoogleraar grondwettelijk recht, die vorig jaar overleed. Senelle bemiddelde bij de familie om het paneel terug te geven, maar zonder resultaat.

Paul De Ridder kent de naam van de familie, maar geeft ze niet prijs."Ik heb beloofd dat ik geen namen zou noemen, omdat ik deze zaak nog altijd hoop in der minne te regelen, in het belang van het patrimonium". Hij is wel met zijn informatie naar de procureur van Gent gestapt.

De onthulling nu is bedoeld om druk te zetten op de bewuste familie, opdat die "De rechtvaardige rechters" zou teruggeven, net voor de 80ste verjaardag van de kunstroof van de eeuw. De Gentse bisschop Van Looy doet een oproep in dezelfde zin in "Terzake". Het bisdom van Gent is eigenaar van "Het Lam Gods".

De Gentse familie die "De rechtvaardige rechters" in haar bezit zou hebben, zou van mening verschillen over een eventuele teruggave, omdat zoiets de goede naam van de familie zou besmeuren. En theoretisch kan ze ook vervolgd worden. De diefstal zelf is verjaard, maar gestolen goed in bezit hebben kan worden beschouwd als heling.

Maar, zegt Paul De Ridder: "Ze hebben niets te maken met de diefstal van tachtig jaar geleden, ze zijn door erfenis of wat dan ook in het bezit gekomen van het paneel. Het is niet de bedoeling om hen aan de schandpaal te nagelen, maar om een oplossing te zoeken."

Naast de whereabouts van "De rechtvaardige rechters" is er nog de vraag waarom het paneel werd gestolen, 80 jaar geleden. In het verleden circuleerden al geruchten over Gentse christendemocratische families, zoals Van Cauwelaert en De Schryver, die met de diefstal te maken zouden hebben. Maar dat is nooit hard gemaakt.

Eén theorie over de diefstal gaat terug tot de economische crisis van de jaren dertig. Toen ging in ons land een aantal banken over de kop. Ook de Bank-Unie, een bankengroep waar veel katholieke families hun kapitaal in hadden gestoken, zat in zware moeilijkheden. Om het bisdom Gent te dwingen mee te betalen voor de redding van de bank, zou een familie de opdracht hebben gegeven om twee delen van "Het Lam Gods" te stelen. Afpersing dus.

Na de teruggave van Johannes de Doper was de onderhandeling over losgeld mislukt. Het schilderij "De rechtvaardige rechters" zou daarna als pand in bewaring zijn genomen door een andere Gentse familie, die vermoedelijk ook geld had voorgeschoten. Enkele erfgenamen zouden nog op de hoogte zijn, maar de lippen stijf op elkaar houden, uit vrees voor een schandaal.

Het is afwachten of deze onthullingen en de oproep om het schilderij terug te geven, effect zullen hebben. En àls "De rechtvaardige rechters" nog bestaat, is het ook de vraag in welke staat het kwetsbare paneel van Baltisch eikenhout zich bevindt.

De andere delen van "Het Lam Gods" van Jan en Hubert van Eyck worden op dit moment nauwgezet gerestaureerd. Cobra.be volgt de restauratie op de voet en filmde al verschillende fases.