"Ysbrant is de schilder van de speelsheid"
Ysbrant van Wijngaarden (°1937) wist al heel snel dat hij schilder wilde worden. Maar eerst moest hij door “een walgelijke schooltijd”. Hij studeerde in Londen en Antwerpen. Over ons land schreef hij dat “in Vlaanderen de bomen zwaarder en voller waren. Over het hele land lag een wintermelancholie waarin grote schilders ernstig vogelpik speelden. Ik was diep onder de indruk van Gustave De Smet en Jean Brusselmans. Die bewondering is nooit overgegaan.”
Ook vandaag steekt hij zijn bewondering voor Jean Brusselmans niet weg: “Brusselmans kan enorme structuren maken, waarbij hij een totaal persoonlijke visie toont van de Vlaamse natuur. Hij behoort tot de grootste Vlaamse schilders samen met onder meer Permeke en Léon Spilliaert, want zeg nu zelf, Oostende is Spilliaert en minder Ensor.”
We staan voor een groot schilderij waarop zich – schijnbaar – tientallen verhaaltjes afspelen. “Neen, het is geen chaos, dit doek is heel logisch opgebouwd. Eerst heb ik gedacht aan die bomen en daarbij schilderde ik een jager met een leuk Tirools hoedje. En het kerkje verwijst ook naar Tirol, en toen dacht ik, nu breng ik daar nog een verloren gelopen vrouw bij", legt Ysbrant ons geduldig uit.
"Het onderwerp is een kruk waarop je steunt"
Als wij hem erop attent maken dat hij de laatste jaren figuratiever is gaan werken, kijkt hij verbaasd: ”U bent de eerste die dat opmerkt. Werk ik echt figuratiever? De afbeelding is voor mij slechts een aanleiding om een werk te schilderen, beslist niet de zin ervan. De lijnen en de kleuren primeren.” Of zoals hij het tijdens zijn Venetiaanse periode uitdrukte “het onderwerp is nodig om een schilderij te kunnen maken, het is niet meer dan een kruk waarop je steunt.”
Samen met Tom Liekens (°1977) heeft hij een enorm werk geschilderd "The obvious and the big unknown". Aanleiding is de Titanic die op een ijsberg botst. Tom en Ysbrant hebben het gigantisch canvas verticaal in twee gelijken delen verdeeld. Ysbrant trapte af en Tom werkte in spiegelbeeld de afbeelding van Ysbrant af. Een krachtig schilderij in olieverf.
“Deze verf is levend materiaal in tegenstelling tot acryl. Olieverf zie je steeds bewegen en daarom is het zo prettig om ermee te werken,” aldus Ysbrant.
Van Venetië naar Antwerpen
In 1968, toen in West-Europa studenten en arbeiders de straat optrokken om meer vrijheid van denken en handelen te eisen, verliet Ysbrant Antwerpen en betrok hij een fraai appartement in Venetië tussen het museum Gallerie dell’Accademia en het Guggenheim.
Lyrisch schreef Ysbrant over zijn aankomst in de Dogenstad: "Na rusteloos zwerven, kwam ik bij deze stad die zo lui ligt te slapen in haar duizendkleurige modderpoel. Hier voel ik me thuis." Vandaag zegt hij: “Ik ben er te lang gebleven. De stad heeft veel van haar charme verloren, omdat Venetië puur toeristisch is geworden.”
Publiciste Inge Braeckman (°1975) analyseerde zijn terugkomst: “Venetië heeft hij verlaten, Antwerpen is zijn nieuwe bakermat. De baksteen duikt als een wederkerend motief in zijn werken op. Of we ontwaren een molen in de verte. Belgischer kan het bijna niet. Een tv-toestel is verworden tot het doek van de schilder. (…) Want schilderen is erotiek, de liefde bedrijven. De dag barst open. Een schreeuw, een traan, extase en elixir springen op het doek in stukken. Verbeelding en werkelijkheid vloeien in elkaar over.”
Zelf ziet hij geen verschillen tussen de werken die hij borstelde in Venetië en die hij vandaag maakt in zijn Antwerps atelier. Hij gelooft niet dat de omgeving hem beïnvloedt. Steeds onderstreept hij dat hij intuïtief werkt, zowel voor de compositie als voor de keuze van de kleuren. Of: ”Je hand en je materiaal hebben niet hetzelfde leven als je kop en laten zich niet zonder verzet meevoeren.”
De titels van verschillende schilderijen verwijzen wel rechtstreeks naar de Scheldestad, zeker wanneer hij de trein of de tram tot onderwerp neemt of beter als een aanleiding om een speels werk te maken.
Ysbrant is Ysbrant
Behoort Ysbrant tot een school? Een strekking? Wij zaten met onze neus in het archief. In 1986 probeerde het Nederlandse weekblad Elsevier zijn stijl te omschrijven: “Ysbrant schildert niet grof, maar fijn-expressionistisch. Perspectief vindt hij onbelangrijk. Zijn afbeeldingen zijn allemaal even plat, ook doordat hij zijn figuren in wisselende en vreemde houdingen neerzet. Zijn schilderijen neem je niet en passant in je op. De indrukwekkende hoeveelheid informatie laat dat niet toe. Het zit propvol gegevens die je overspoelen en overweldigen; en ook vermoeien.”
Een andere criticus gewaagde van een volgeling van de Cobra (Copenhagen, Brussel, Amsterdam): “Ik heb niks met Cobra te maken en ik ben ook geen "wilde" schilder. Ik weet niet hoe ik mezelf moet omschrijven, alle als het moet, zet me dan maar bij de expressionisten,” foetert hij zacht.
De rijke verbeelding
Ysbrant is de schilder van de speelsheid. De toeschouwer schept er een genoegen in ( ja zelfs perverse ) voorstellingen te maken van wat een jager met tirolerhoed met een verloren gelopen deerne kan doen. De jager is toch op jacht… de konijntjes zetten het op een rennen.
Hij is de schilder van de rijke verbeeldingen, met verf en penseel vertelt hij sprookjes en die kunnen best kwaadaardig en wreed zijn. Ysbrant is een verteller van verhalen die niet vatbaar zijn voor één interpretatie, neen, zijn verhalen bevatten een waaier aan mogelijkheden.
Wie zich daardoor laat meeslepen, ontdekt ook de opbouw van het doek, waarom een diagonaal uitgerekend op die plaats nodig is of waarom een dripping of beekjes van verf het verhaal ondersteunen. Wat vooral blijft hangen is zijn wonderbaarlijke uitbeelding van dingen die we dagelijks op de televisie of in de krant zien. Een trein, een drinkend skelet, de vulkaan, Mickey Mouse, een intiem paartje in een bootje aan de sluis, …
Yves Jansen
Ysbrant
Cultuurcentrum Hasselt, tot 26 juni 2011